________________
१९२
दीघनिकाये पाथिकवग्गटीका
(१०.३०५-३०५)
उप्पत्तिभिय्योभावेसु पञा, इदं आयकोसल्लं नाम वुच्चति । इदानि अपायकोसल्लम्पि पाळिवसेनेव दस्सेतुं "तत्थ कतम"न्तिआदि वुत्तं । तत्थ इदं बुच्चतीति या इमेसं कुसलधम्मानं अनुप्पज्जननिरुज्झनेसु, अकुसलधम्मानञ्च उप्पत्तिभिय्योभावेसु पञा, इदं अपायकोसल्लं नाम वुच्चतीति । एत्थाहआयकोसल्लं ताव पञ्जा होतु, अपायकोसल्लं कथं पञा नाम जाताति एवं मञ्जति “अपायुप्पादनसमत्थता अपायकोसल्लं नामा''ति, तं पन तस्स मतिमत्तं । पञवा एव हि “महं एवं मनसि करोतो अनुप्पन्ना कुसला धम्मा नुप्पज्जन्ति, उप्पन्ना निरुज्झन्ति । अनुप्पन्ना अकुसला धम्मा उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना वड्डन्ती"ति पजानाति, सो एवं अत्वा अनुप्पन्ने अकुसले धम्मे न उप्पादेति, उप्पन्ने पजहति । अनुप्पन्ने कुसले धम्मे उप्पादेति, उप्पन्ने भावनापारिपूरिं पापेति । एवं अपायकोसल्लम्पि पञा एवाति । सब्बापीति आयकोसल्लपक्खिकापि अपायकोसल्लपक्खिकापि । तत्रुपायाति तत्र तत्र करणीये उपायभूता ।
तस्स तिकिच्छनत्थन्ति अच्चायिकस्स किच्चस्स, भयस्स वा परिहरणत्थं ठानुप्पत्तियकारणजाननवसेनेवाति ठाने तङ्खणे एव उप्पत्ति एतस्स अत्थीति ठानुप्पत्तिकं, ठानसो उप्पज्जनककारणं, तस्स जाननवसेनेव।
मज्जनाकारवसेन पवत्तमानाति अत्तनो वत्थुनो मदनीयताय मदस्स आपज्जनाकारेन पवत्तमाना उण्णतियो। निरोगोति अरोगो । मानकरणन्ति मानस्स उप्पादनं । योब्बने ठत्वाति योब्बने पतिट्ठाय, योब्बनं अपस्सायाति अत्थो । सब्बेसम्पि जीवितं नाम मरणपभङ्गुरं दुक्खानुबन्धञ्च, तदुभयं अनोलोकेत्वा, पबन्धट्ठितिपच्चया सुलभतञ्च निस्साय उप्पज्जनकमदो जीवितमदोति दस्सेतुं “चिरं जीवि"न्तिआदि वुत्तं ।।
___ अधिपति वुच्चति जेट्ठको, इस्सरोति अत्थो । ततो अधिपतितो आगतं आधिपतेय्यं । किं तं ? पापस्स अकरणं । तेनाह "एत्तकोम्ही"तिआदि । तत्थ सीलादयो लोकिया एव दट्टब्बा, तस्मा विमुत्तियाति लोकियविमुत्तिया । जेट्टकन्ति इस्सरं, गरुन्ति अत्थो । एत्थ च अत्तानं, धम्मञ्च अधिपतिं कत्वा पापस्स अकरणं हिरिया वसेन वेदितब्बं । लोकं अधिपतिं कत्वा अकरणं ओत्तप्पस्स वसेन ।
कथावत्थूनीति कथाय पवत्तिहानानि । यस्मा तेहि विना कथा नप्पवत्तति, तस्मा "कथाकारणानी"ति वुत्तं । अद्धान-सद्दस्स अत्थो हेट्ठा वुत्तो एव, सो पनत्थतो
192
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org