________________
१७२
दीघनिकाये पाथिकवग्गटीका
(१०.३०५-३०५)
११२३) पुब्बन्तापरन्ते अाण''न्ति (ध० स० १०६७, ११०६, ११२८) एवमादीसु "पुब्बन्तापरन्तो''ति च वुच्चति । भङ्गो धम्मो अतीतंसेन सङ्गहितोति आह "भङ्गतो उद्धं अतीतो अद्धा नामा"ति । तथा अनुप्पन्नो धम्मो अनागतंसेन सङ्गहितोति आह "उप्पादतो पुब्बे अनागतो अद्धा नामा"ति । खणत्तयेति उप्पादो, ठिति, भङ्गोति तीसु खणेसु । यदा हि धम्मो हेतुपच्चयस्स समवाये उप्पज्जति, यदा च वेति, इति द्वीसुपि खणेसु ठितिक्खणे विय पच्चुप्पन्नोति । धम्मानहि पाकभावूपाधिकं पत्तब् उदयो, विद्धसभावूपाधिकं वयो, तदुभयवेमज्झं ठिति। यदि एवं अद्धा नामायं धम्मो एव आपन्नोति ? न धम्मो, धम्मस्स पन अवस्थाभेदो, तञ्च उपादाय लोके कालसमजाति दस्सेतुं “अतीतादिभेदो च नाम अय"न्तिआदि वुत्तं । इधाति इमस्मिं लोके । तेनेव वोहारेनाति तं तं अवत्थाविसेसं उपादाय धम्मो “अतीतो अनागतो पच्चुप्पन्नो''ति येन वोहारेन वोहरीयति, धम्मप्पवत्तिमत्तताय हि परमत्थतो अविज्जमानोपि कालो तस्सेव धम्मस्स पवत्तिअवत्थाविसेसं उपादाय तेनेव वोहारेन “अतीतो अद्धा"तिआदिना वुत्तो।
अन्त-सद्दो लोके परियोसाने, कोटियं निरुळहोति तदत्थं दस्सेन्तो “अन्तोयेव अन्तो"ति आह, कोटि अन्तोति अत्थो। परभागोति पारिमन्तो। अमति गच्छति भवप्पबन्धो निट्ठानं एत्थाति अन्तो, कोटि | अमनं निट्ठानगमनन्ति अन्तो, ओसानं । सो पन “एसेवन्तो दुक्खस्सा''ति (म० नि० ३.३९३; सं० नि० १.२.५१) वुत्तत्ता दुक्खण्णवस्स पारिमन्तोति आह “परभागो"ति । अम्मति परिभुय्यति हीळीयतीति अन्तो, लामको । अम्मति भागसो आयतीति अन्तो, अंसोति आह "कोट्ठासो अन्तो'ति । सन्तो परमत्थतो विज्जमानो कायो धम्मसमूहोति सक्कायो, खन्धा, ते पन अरियसच्चभूता इधाधिप्पेताति वुत्तं “पञ्चुपादानक्खन्धा'ति । पुरिमतण्हाति येसं निब्बत्तिका, तन्निब्बत्तितो पगेव सिद्धा तण्हा । अप्पवत्तिभूतन्ति नप्पवत्तति तदुभयं एत्थाति तेसं अप्पवत्तिहानभूतं । यदि "सक्कायो अन्तो''तिआदिना अञमजं विभत्तिताय दुक्खसच्चादयो गहिता, अथ कस्मा मग्गो न गहितोति आह "मग्गो पना"तिआदि । तत्थ उपायत्ताति उपायभावतो, सम्पापकहेतुभावतोति अत्थो।
यदि पन हेतुमन्तग्गहणेनेव हेतु गहितो होति, ननु एवं सक्कायग्गहणेनेव तस्स हेतुभूतो सक्कायसमुदयो गहितो होतीति ? तस्स गहणे सङ्घतदुको विय, सप्पच्चयदुको विय च दुकोवायं आपज्जति, न तिको । यथा पन सक्कायं गहेत्वा सक्कायसमुदयोपि गहितो, एवं सक्कायनिरोधं गहेत्वा सक्कायनिरोधुपायो गव्हेय्य, एवं सति चतुक्को अयं
172
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org