________________
(१०.३०४-३०४)
दुकवण्णना
१५७
एतास्वेव अन्तोगधाति एतासु कोसल्ले दस्सिते तासुपि कोसल्लं दस्सितमेव होतीति “अट्ठारस धातुयो चक्खुधातु...पे०... मनोविज्ञाणधातू'ति वत्वा "अट्ठारसनं धातूनं सभावपरिच्छेदका"ति वुत्तं । तत्थ सभावपरिच्छेदकाति यथाभूतसभावावबोधिनी । “सवनपञ्जा धारणपञा''तिआदिना पच्चेकं पञ्जा-सद्दो योजेतब्बो । धातूनं सवनधारणपञा सुतमया, इतरा भावनामया। तत्थापि सम्मसनपञ्जा लोकिया। विपस्सना पञ्जा हि सा, इतरा लोकुत्तरा | लक्खणादिवसेन, अनिच्चादिवसेन च मनसिकरणं मनसिकारो, तत्थ कोसल्लं मनसिकारकुसलता। तं पन आदिमज्झपरियोसानवसेन तिधा भिन्दित्वा दस्सेन्तो "सम्मसनपटिवेधपच्चवेक्षणपञा"ति आह । सम्मसनपा हि तस्सा आदि, पटिवेधपञ्जा मज्झे, पच्चवेक्षणपञ्जा परियोसानं ।
आयतनानं गन्थतो च अत्थतो च उग्गण्हनवसेन तेसं धातुलक्खणादिविभागस्स जाननपञ्जा उग्गहजाननपञा। सम्मसनपटिवेधपच्चवेक्खणविधिनो जाननपञ्जा मनसिकारजाननपञ्जा। यस्मा आयतनानिपि अत्थतो धातुयोव मनसिकारो च उग्गण्हनादिवसेन तेसमेव मनसिकारविधि, तस्मा धातुकुसलतादिका तिस्सोपि कुसलता एकदेसे कत्वा दस्सेतुं “अपिचा"तिआदि वुत्तं । सवनं विय उग्गण्हनपच्चवेक्षणानिपि परित्ताणकत्तुकानीति आह “सवन उग्गहणपच्चवेक्षणा लोकिया'ति । अरियमग्गक्खणे सम्मसनमनसिकारानं निप्फत्ति परिनिट्ठानन्ति तेसं लोकुत्तरतापरियायोपि लब्भतीति वुत्तं "सम्मसनमनसिकारा लोकियलोकुत्तरमिस्सका"ति । पच्चयधम्मानं हेतुआदीनं अत्तनो पच्चयुप्पन्नानं हेतुपच्चयादिभावेन पच्चयभावो पच्चयाकारो, सो पन अविज्जादीनं द्वादसन्नं पटिच्चसमुप्पादङ्गानं वसेन द्वादसविधोति आह "द्वादसनं पच्चयाकारान"न्ति । उग्गहादिवसेनाति उग्गहमनसिकारसवनसम्मसनपटिवेधपच्चवेक्खणवसेन ।
ठानञ्चेव तिट्ठति फलं तदायत्तवुत्तितायाति कारणञ्च हेतुपच्चयभावेन करणतो निप्फादनतो । तेसं सोतविज्ञाणादीनं । एतस्मिं दुके अत्थो वेदितब्बोति सम्बन्धो । ये धम्मा यस्स धम्मस्स कारणभावतो ठानं, तेव धम्मा तंविधुरस्स धम्मस्स अकारणभावतो अट्ठानन्ति पठमनये फलभेदेन तरसेव धम्मस्स ठानाहानता दीपिता; दुतियनये पन अभिन्नेपि फले पच्चयधम्मभेदेन तेसं ठानाहानता दीपिताति अयमेतेसं विसेसो । न हि कदाचि अरिया दिट्ठिसम्पदा निच्चग्गाहस्स कारणं होति, अकिरियता पन सिया तस्स कारणन्ति ।
उजुनो भावो अज्जवं, अजिम्हता अकुटिलता अवङ्कताति अत्थोति तमत्थं
157
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org