________________
(१.५९-५९)
बोधिसत्तअभिनिवेसवण्णना
विज्ञाणस्स पच्चये होन्तेति चतुवोकारएकवोकारपञ्चवोकारभववसेन यथारहं योजना वेदितब्बा, द्वीसुपि अञमञ्जपच्चयेसु होन्तेसूति पन पञ्चवोकारभववसेनेव । एत्तकेनाति एवं विज्ञाण नामरूपानं अञमञ्ज उपत्थम्भनवसेन पवत्तिया । जायेथ वा...पे०... उपपज्जेथ वाति “सत्तो जायति...पे०... उपपज्जति वा''ति समझा होति विज्ञाणनामरूपविनिमुत्तस्स सत्तपञत्तिया उपादानभूतस्स धम्मस्स अभावतो। तेनाह "इतो ही"तिआदि । एतदेवाति विज्ञाणं, नामरूपन्ति एतं द्वयमेव ।
पञ्च पदानीति “जायेथ वा''तिआदीनि पञ्च पदानि । ननु तत्थ पठमततियेहि चतुत्थपञ्चमानि अत्थतो अभिन्नानीति आह "सद्धिं अपरापरं चुतिपटिसन्धीही"ति । पुन तं एत्तावताति वुत्तमत्थन्ति यो “एत्तावता''ति पदेन पुब्बे वुत्तो, तमेव यथावुत्तमत्थं “यदिद"न्तिआदिना निय्यातेन्तो निदस्सेन्तो पुन वत्वा। अनुलोमपच्चयाकारवसेनाति पच्चयधम्मदस्सनपुब्बकं पच्चयुप्पन्नधम्मदस्सनवसेन । पच्चयधम्मानहि अत्तनो पच्चयुप्पन्नस्स पच्चयभावो इदप्पच्चयता पच्चयाकारो, सो च "अविज्जापच्चया सङ्खारा''तिआदिना वुत्तो। संसारप्पवत्तिया अनुलोमनतो अनुलोमपच्चयाकारो। जातिआदिकं सब्बं वट्टदुक्खं चित्तेन समिहितेन कतं समूहवसेन गहेत्वा पाळियं “दुक्खक्खन्धस्सा''ति वुत्तन्ति आह "जाति...पे०... दुक्खरासिस्सा"ति ।
५९. दुक्खक्खन्धस्स अनेकवारं समुदयदस्सनवसेन विज्ञाणस्स पवत्तत्ता "समुदयो समुदयो"ति आमेडितवचनं अवोच। अथ वा “एवं समुदयो होती"ति इदं न केवलं निब्बत्तिनिदस्सनपदं, अथ खो पटिच्चसमुप्पाद-सद्दो विय समुप्पादमुखेन इध समुदय-सद्दो निब्बत्तिमुखेन पच्चयत्तं वदति । विज्ञाणादयो भवन्ता इध पच्चयधम्मा निद्दिट्टा, ते सामञ्जरूपेन ब्यापनिच्छावसेन गण्हन्तो “समुदयो समुदयो'ति आह, एवञ्च कत्वा यं वक्खति “इमस्मिं सति इदं होतीति पच्चयसञ्जाननमत्तं कथित''न्ति, (दी० नि० अट्ठ० २.५९) तं समत्थितं होति । यदि एवं “उदयदस्सनपञ्जा वेसा''ति इदं कथन्ति ? नायं दोसो पच्चयतो उदयदस्सनमुखेन निब्बत्तिलक्खणदस्सनस्स सम्भवतो । दस्सनट्रेन चक्खूति समुदयस्स पच्चक्खतो दस्सनभावेन चक्खु वियाति चक्खु । आतकरणद्वेनाति यथा समुदयो सम्मदेव जातो होति अवबुद्धो, एवं करणढेन । पजाननटेनाति “विज्ञाणादितंतंपच्चयुप्पत्तिया एतस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होती"ति पकारतो जाननटेन । निबिज्झित्वा पटिविज्झित्वा उप्पन्नटेनाति अनिबिज्झित्वा पुब्बे उदयदस्सनपञ्जाय पटिपक्खधम्मे निब्बिज्झित्वा “अयं समुदयो''ति पच्चयतो, खणतो च, सरूपतो
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org