________________
१३०
दीघनिकाये महावग्गटीका
(३.१६५-१६५)
विक्खम्भेत्वाति विनोदेत्वा । यथा नाम पुप्फनसमये चम्पकादिरुक्खे वेखे दिन्ने याव सो वेखो नापनीयति, तावस्स पुप्फनसमत्थता विक्खम्भिता विनोदिता होति, एवमेव यथावुत्तवीरियवेखदानेन ता वेदना सत्थु सरीरे यथापरिच्छिन्नं कालं विक्खम्भिता विनोदिता अहेसुं। तेन वुत्तं “विक्खम्भेत्वाति विनोदेत्वा"ति । जीवितम्पि जीवितसङ्घारो कम्मुना सङ्घरीयतीति कत्वा। छिज्जमानं विरोधिपच्चयसमायोगेन पयोगसम्पत्तिया घटेत्वा ठपीयति। अधिटायाति अधिट्ठानं कत्वा। तेनाह “दसमासे मा उप्पज्जित्थाति समापत्तिं समापज्जी'ति । तं पन “अधिट्टानं, पवत्तन"न्ति च वत्तब्बतं अरहतीति वुत्तं "अधिट्ठहित्वा पवत्तेत्वा"ति ।
खणिकसमापत्तीति तादिसं पुब्बाभिसङ्घारं अकत्वा ठानसो समापज्जितब्बसमापत्ति । पुन सरीरं वेदना अज्झोत्थरति सविसेसपुब्बाभिसङ्खारस्स अकतत्ता । रूपसत्तकअरूपसत्तकानि विसुद्धिमग्गसंवण्णनासु (विसुद्धि० टी० २.७०६, ७१७) वित्थारितनयेन वेदितब्बानि । सुटु विक्खम्भेति पुब्बाभिसङ्खारस्स सातिसयत्ता। इदानि तमत्थं उपमाय विभावेतुं "यथा नामा"तिआदि वुत्तं। अपब्यूळ्होति अपनीतो। चुद्दसहाकारेहि सनेत्वाति तेसंयेव रूपसत्तकअरूपसत्तकानं वसेन चुद्दसहि पकारेहि विपस्सनाचित्तं, सकलमेव वा. अत्तभावं विसभागरोगसञ्जनितलूखभावनिरोगकरणाय सिनेहेत्वा न उप्पज्जियेव सम्मासम्बुद्धन सातिसयसमापत्तिवेगेन सुविक्खम्भितत्ता।
गिलानो हुत्वा पुन वुद्वितोति पुब्बे गिलानो हुत्वा पुन ततो गिलानभावतो वुद्वितो । मधुरकभावो नाम सरीरस्स थम्भितत्तं, तं पन गरुभावपुब्बकन्ति आह "सञ्जातगरुभावो सजातथद्धभावो"ति | "नानाकारतो न उपट्ठहन्ती"ति इमिना दिसासम्मोहोपि मे अहोसि सोकबलेनाति दस्सेति । सतिपट्ठानादिधम्माति कायानुपस्सनादयो अनुपस्सनाधम्मा पुब्बे विभूता हुत्वा उपट्ठहन्तापि इदानि महं पाकटा न होन्ति।
१६५. अब्भन्तरं करोति नाम अत्तनियेव ठपनतो । पुग्गलं अन्भन्तरं करोति नाम समानत्ततावसेन धम्मेन पुब्बे तस्स सङ्गण्हतो। दहरकालेति अत्तनो दहरकाले । कस्सचि अकथेत्वाति कस्सचि अत्तनो अन्तेवासिकस्स उपनिगूहभूतं गन्थं अकथेत्वा । मुट्ठि कत्वाति मुट्टिगतं विय रहसिभूतं कत्वा | यस्मिं वा नढे सब्बो तंमूलको धम्मो विनस्सति, सो आदितो मूलभूतो धम्मो, मुस्सति विनस्सति धम्मो एतेन नटेनाति मुट्टि, तं तथारूपं मुट्टि कत्वा परिहरित्वा उपितं किञ्चि नत्थीति दस्सेति ।
130
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org