________________
१५ शब्दादि तीन नय
४३८
१०. एवभूत नय का
लक्षण
-
प्रवर्तते तदैव त शब्द प्रवर्तमानमभिप्रैति, न सामान्येन । यथा उदकाद्याहरणवेलाया योषिदादिमस्तकारूढो विशिष्टचेष्टावान् एव घटोऽभिधीयते न गेप । घटशब्दव्युत्पत्तिनिमित्त शून्य त्वात्, पटादिवत् इति । अतीता भाविनी वा चेष्टामगीकृत्य सामन्येनैवोच्यते इति चेत्, न । तयोविनष्टानुत्पन्नतया शशविपाणकल्पत्वात् । तथापि तद् द्वारेण शब्द प्रवर्तने सर्वत्र प्रवर्तयितव्यः, विशेषाभावात् । किच यदि अतीतवस्य॑च्चेष्टापेक्षया घट शब्योऽचेष्टावत्यपि प्रयुज्यते तदा कपालमृत्पिण्डावपि तत्प्रवर्तन दुनिवार स्यात्, विशेषाभावात् । तस्माद् यत्रक्षणे व्युत्पत्तिनिमित्त विकल्पमस्ति तस्मिन्नेव सोऽर्थस्तच्छब्दवाच्य इति । ।
क्रमश
स म ।२८।३१६। श्ल ७ उद्धृत एकस्यापि ध्वनेवीवाच्यं सदा
तन्नोपपद्यते । क्रियाभेदेन भिन्नत्वाद् एवंभूतोऽभिमन्यते ।।
क्रमश
स म ।२८।३१६ शब्दानां स्वप्रवृत्ति निमित्त भूत क्रियाविशिष्टमर्थ वाच्य
त्वेनाभ्युपगच्छन् एवभूत । यथेन्दनमनुभवन् इन्द्र शकनक्रियापरिणत शक्र पूरणप्रवृत्त पुरन्दर इत्युच्यते ।”
अर्थ:--अर्थ मे शब्द की व्युत्पत्ति होती है । जिस समय
व्युत्पत्ति के निमित्त' रूप अर्थ का व्यवहार होता है, उसी समय अर्थ मे शब्द का व्यवहार होता है। जैसे जल लाने के समय स्त्रियो के सिर पर रखे हुए घडे को ही 'घट' कह सकते है, दूसरी अवस्थाओ