________________
आ युगे प्रत्येक प्राचीन साहित्यनी भाषानो इतिहास निर्णीत भई ते ते साहित्यना आरंभ-समयो पण लगभग अवधारवामां आव्या छे, तेवा प्रसंगे जैन धर्मना प्राचीन साहित्यनी शरुआतने लगतो वा मां योजाएल मूळ भाषा संबंधी इतिहास पण निर्णीत थवो अत्यंत आवश्यक छे.
जैन साहित्य संशोधक.
संसारनी प्रत्येक प्रजाने वारसामां मळेल तत्त्वज्ञान वा आचारपद्धतिनी सत्यतानो मूळ पायो ते ते प्रजाना मूळ साहित्यना इतिहास उपर ज बंधाएलछे; तेम जैन प्रजाना वारसा उतार तत्त्वज्ञान वा आचारशैलीनी तथ्यता, ते प्रजाना मूळ साहित्यना इतिहास उपर अवलंबे, ए कार्यकारणना अस्खलित नियमने अनुसरतुं ज छे. आटली प्रस्तावना करी हुं मारा प्रश्ननी चर्चानी शुरुआत करीश. कहेवाय छे के, अद्धमागहाए भासाए भासति अरिहा' ' एटले ' अर्हन् ( वर्तमान शासनाधीश श्रीज्ञात पुत्र - महावीर पण ) अर्धमागधी भाषा द्वारा बोले छे' ए उक्ति उपरांत, आ पण एक बीजी छे के,
6
उक्ति
'
अत्थं भाइ अरिहा
सुतं गंधति गणहरा निउणं"
अर्थात् ' अर्हन् अर्थोने- भावाने - तत्त्वज्ञानना मूळ मुद्दाओ - भाषे छे अने गणधरो ते मुद्दाओने ( लोकग्रा करवा माटे ) निपुणता पूर्वक गंठे छे के गुंथे छे.' आ बन्ने उक्तिओथी एम जाणी शकाय छे के, शासनाधीश दीर्घतपस्वी महावीरनी सार्वजनिक भाषा अर्धमागधी होवी जोईए, अने एउपरथी ज एवी परंपरा चाली आवे छे के, जैन धर्मना अंगसाहित्यनी (जे अत्यारे विद्यमान छे तेनी पण मूळ भाषा मागधी वा अर्धमागधी छे. पण आ परं पराने, अत्यारे उपलब्ध थता अंग- साहित्य तरफ दृष्टि -
)
१ जुओ औपपातिक सूत्र ( पृ० ७७ ) २ जुओ आवश्यक सूत्र (पृष्ट० ६८ )
[भाग १ पात करतां तो, हुं इतिवृत्तनी कोटिमां मूकतां नीचेनां कारणोथी अचकाउं छु.
प्रस्तुत चर्चानं लंबा करता पहेला मारे जणावबुं जरूरनं छे के, जैम संस्कृत, प्राकृत अने पाली विगेरेनां व्याकरणो छे तेम जो अर्धमागधीनुं पण एकाद सांगोपांग व्याकरण होत तो, मारे आ प्रश्न साथे अर्धमागधीना स्वरूपने लगतो बीजो प्रश्न न ज करवो पडत.
व्याकरणकार आचार्यो जेवा के - वररुचि, चंड, हेमचंद्र, कात्यायन, त्रिविक्रम, सिंहराज, वाल्मिकि, लक्ष्मीधर अने मार्कडेय विगेरे पंडितोए पोत पोताना प्राकृत व्याकरणमां प्राकृत, शौरसेनी, मागधी, पैशाची अने अपभ्रंश भाषाओनां स्वरूप दर्शावती वेळा जो क्यांय अर्धमागधी भाषानुं पण पूरेपूरूं स्वरूप बताववा कृपा करी होत तो आपणे तेओना अत्यंत ऋणी थात. पण ते महाशयो तरफथी तेवो प्रयत्न न थएल होवाथी अत्यारे हुं 'जैन साहित्यनी मूळ भाषा कई ? ' ए प्रश्नने चर्चवाना प्रसंग पहेला ते संबंधे चाल्यो आवतो ' अर्धमागधीमयता के ' मागधीमयता ' नो प्रवाद त्यारे ज चर्ची शकुं, ज्यारे प्रथम अहीं अर्धमागधी अने मागधी भाषानुं पूरेपूरुं स्वरूप उपस्थित करी शकुं. ए हेतुथी ज प्रारंभमा प्रकृत चर्चाना मूळरूप ते बन्ने भाषाओना स्वरूपनी चर्चा करतो क्रमशः मारा अंतिम ध्येय सुधी पहोंचवा यथामति प्रयत्न करीश.
आ स्थळे मारे वाचकोनुं लक्ष्य ' अर्धमागधी ' शब्दनी व्युत्पत्ति तरफ विशेष खेंचवानुं छे. कारण के
ते
व्युत्पत्तिमां ज तेनुं खरूं रहस्य छुपाए छे. ' अर्धमागधी ' शब्द 'अर्ध ' अने मागधी ' शब्दना एकीकरणथी बनेलो छे, ते वात सौ कोई समजी शके तेम छे. तद्गत ' अर्ध' शब्द एक विशिष्ट अर्थने सूचवतो होय एम तेना पूर्व निपात उपरथी अवबोधी शकाय छे. साधारण रीते ' अर्थ ' शब्द ' लगभग भडधुं ' अने ' बराबर अडधुं 'ए
Aho ! Shrutgyanam