________________
२९०
वक्रोक्तिजीवितम् मार्गाः सुकुमारादयस्तत्रस्थाः केचिदेव वक्राः प्रसिद्धव्यवहाररख्यतिरेकिणो ये शब्दार्थगुणालंकारास्तेषां संपत् काप्युपशोभा तस्याः । पृथग्भूतं किमपि वक्रत्वान्तरमेव । कीदृशम्-तथाभिहितिजीवितम् । तया तेन प्रकारेण केनाप्यव्यपदेश्येन याभिहितिः काप्यपूर्वैवाभिधा सैव जीवितं सर्वस्वं यस्य तत्तथोक्तम् । किंस्वरूपमित्याह-कर्तृः किमपि कौशलम् । कतनिर्मातुः किमप्यलौकिकं यत्कौशलं नैपुण्यं तदेव वाक्यस्य वक्रत्वमित्यर्थः । कथंचिद् चित्रस्येव, आलेख्यस्य यथा, मनोहारि हृदयरजकं प्रकृतोपकरणव्यतिरेकि कतुरेव कौशलं किमपि पृथग्भूतं व्यतिरिक्तम् । कुत इत्याह-मनोज्ञफलको ल्लेखवर्णच्छायाश्रियः । मनोज्ञाः काश्चिदेव हृदयहारिण्यो याः फलकोल्लेखवर्णच्छायास्तासां श्रीरुपशोभा तस्याः । पृथग्रूपं किमपि तत्त्वान्तरमेवेत्यर्थः । फलकमालेख्याधारभूता भित्तिः, उल्लेखश्चित्रसूत्रप्रमाणोपपन्नं रेखाविन्यसनमात्रम्, वर्णा रञ्जकद्रव्यविशेषाः, छाया कान्तिः । तदिदमत्र तात्पर्यम्-यथा चित्रस्य किमपि . फलकाद्युपकरणकलापव्यतिरेकि सकलप्रकृतपदार्थजीवितायमानं चित्र. करकौशलं पृथक्त्वेन मुख्यतयोद्भासते, तथैव वाक्यस्य मार्गादिप्रकृतपदार्थसार्थव्यतिरेकि कविकौशललक्षणं किमपि सहृदयसंवेद्यं सफलप्रस्तुतपदार्थस्फुरितभूतं वक्रत्वमुज्जम्भते ।
वाक्य की वक्रता भिन्न होती है-वाक्य अर्थात् एक दूसरे से ( योग्यता, आकांक्षा एवं सन्निधि के कारण ) संयुक्त अवस्था वाले पदों के समूह का अन्य ही अर्थात् अपूर्व कोई पृथक् वक्रता अथवा बांकपन होता है । किससे पृथक् ( वक्रता होती है ) मार्गों में स्थित वक्र शब्दों, अर्थों, गुणों एवं अलङ्कारों की सम्पत्ति से (पृथक् )। मार्ग का अर्थ है सुकुमार (विचित्र एवं मध्यम ) आदि ( मार्ग) उनमें विद्यमान कुछ ही वक्र अर्थात् लोकप्रसिद्ध व्यवहार से भिन्न जो शब्द, अर्थ गुण तथा अलङ्कार उनकी सम्पत्ति अर्थात् कोई (लोकोत्तर) विच्छित्ति, उससे भिन्न कोई दूसरी ही वक्रता ( वाक्य की वक्रता होती है )। ( वह वाक्यवक्रता ) कैसी होती है-उस ढङ्ग से किया गया कथन जिसका प्राण है। उस प्रकार किसी अनिर्वचनीय ढङ्ग से जो अभिहिति अर्थात् कोई अपूर्व कथन, वह ही जिस वक्रता का प्राण अर्थात् सर्वस्व होता है। ( उस वक्रता का) स्वरूप क्या है इसे ( ग्रन्थकार ) बताते हैं-कर्ता की कोई कुशलता। कर्ता अर्थात् निर्माण करनेवाले का कोई लोकोत्तर जो कौशल अर्थात् निपुणता