________________
प्रागमपरिच्छेदः ।
२३८
अर्थापत्तिरनुमानं अविनाभावबलेनार्थ प्रतिपत्तिसाधनबाड़मादि. वदिति ॥ ५१ ॥ अविनाभावमेव दर्शयति । __ अन्यथा नोपपद्यत इत्युक्ते सत्येवोपपद्यत इति लभ्यते । अय. मेवाविनाभाव इति ॥
एतदर्थो दृष्टान्तेन स्पष्टोक्रियते । यथा पोनो देवदत्तो दिवा न भक्त तावश्यं रात्रौ भुक्त। भोजनं विना पौनत्वस्यान्यथानुपपत्तेरिति । कश्चिद्देवदत्तं पीनं दृष्ट्वा किनिदाह । अहो देवदत्तः पोनः परं दिवा न भुंक्त । तेनोक्तं यदि दिवा न भुंक्त तह्मवश्यं रात्री भुक्त तहिना पीनत्वस्यायोगात् । अत्र पोनत्वं साधनं रात्रिभोजनं च साध्यम् । पीनत्वं च रात्रिभोजने सत्यैवोपपद्यमानमन्यथानुपपद्यमानं रात्रिभोजनेन सहाविनाभाव्येव । ततोऽविनाभावविभावितस्वभावार्थापत्तिरनुमानम्। तथा जीवन् देवदत्तो रहे नास्ति । तवश्यं बहिरस्ति जीवत्त्वस्थान्यथानुपपत्तेरियाद्यर्थापत्त्युदाहरणानि स्वयमूह्यानि ॥ ५२ ॥ परमतं शकते।
यत्र सामान्याकारणान्वयग्रहणं नास्ति । यथा मुख्यकारणवाप्रतिबद्धशत्योस्तवार्थापत्तिः पृथक् प्रमागामिति चेदिति ॥
अन्वयेति । साध्यसामान्येन साधनसामान्यस्य व्याप्तिरन्वयः । कारणत्वमिति। मुख्य कारणानि समवाय्यादीनि त्रीणि यदनन्तरमेव कार्यनिष्पत्तिस्तत्र समवायिकारणं द्रव्यमेव । समवायि
Aho! Shrutgyanam
