________________
अनुमानपरिच्छेदः ।
भवतीति शेषः । प्रयोगस्त्वेवं बुझादि कार्यमुपलब्धिकारणेषु मत्सु प्रागूर्द्धमनुपलभ्यमानत्वात् । उपलब्धिकारणेषु मम प्रागू यत्रोपलभ्यते तत्कार्य्यम् । यथा घटादि तथा चेदम् । तस्मात्का कार्य्यमिति । उपलब्धिकारणाभावे मदपि वस्तु नोपलभ्यत इत्युपलब्धिकारणेषु सत्विति पदम् । ततो यथा कुड्याद्यभावे प्रागूई चानुपलभ्यमानत्वात् घटादिकं कार्य्यं तथा बुद्यात्रपीत्यर्थः ॥ १६३ ॥ अस्मिन्नेव बुद्धादिकाय्र्यत्वसाधके हती अनुपलकिसमामुद्भावयितुमाह ।
तदनुपलब्धेरनुपलम्भादभावसिद्धौ तद्विपरीतोपपत्तेरनुपलब्धि
१८५
सम इति ॥
तस्य बुझादिकाय्र्यस्य प्रागू यानुपलब्धिः सा तदनुपलब्धिस्तस्या अनुपलम्भादप्राग्भावमिद्धो नास्तित्वसद्भावे तद्विपरीतानुपलब्धिविपरीता उपलब्धि: प्रागूईमपि बुझादिसद्भाव स्तदुपपत्तेरनुपलब्धा प्रत्यवस्थानमनुपलब्धिममा जातिर्भवति I
अयं भावः | बुद्ध्यादेः प्रागू यानुपलब्धिः मा स्वात्मनि वर्त्तते न वा । वर्त्तते चेत्तदा यत्र विषयेऽनुपलब्धिर्वर्त्तते तस्य यथानुपलम्भस्तथानुपलब्धेरप्यनुपलम्भः स्यात् । अनुपलब्धेयानु पलम्भ उपलब्धिरूपो भावाभावयोरभावस्य विरुद्धात्मकत्वात् । भावस्याभावोऽभावः अभावस्याभावो भावः । तथाच या बुझादिकास्य प्राईमनुपलब्धिरुक्ता तस्याश्चेदनुपलब्धिस्तर्हि तहिपरातोपलब्धिः प्राप्ता । यत्न चोपलब्धिस्तत्रोपलम्भस्तती बुयादेः काव्यस्य प्रागूइमप्यस्तित्वं स्यात् । अनुपलब्धिः स्वात्मनि न वर्त्तते
२४
Aho ! Shrutgyanam
-
