________________
१६२
न्यायतात्पर्य दीपिका
I
तमामान्यलक्षणलक्षितं कुलं वाक्क्कलादिमेदेन त्रिधा भवति तत्र वानिमित्तमस्येति वाक्छलम् । एवं सामान्यच्छलादावपि विग्रहश्चिन्त्यः |
ननु यथा वाक्क्कलं वाग्निमित्तं तथेतरदपि च्छलद्दयं वाग्निमित्तमस्तीति तदपि तथैवोच्यतामिति चेत् । सत्यं परं तत्र सामान्योपचारयोः प्रधानत्वेन ताभ्यामेव व्यपदेशो न वाचा | व्यपदेशस्य प्रधान मूलत्वादिति ॥ १४७ ॥
पदम् ॥ १४८ ॥
उदाहरति ।
तत्र वाक्कलमाह ।
यथा अविशेषाभिहितायें वक्तुरभिप्रायापरिज्ञानादर्थान्तरकल्पना वाक्छलमिति ॥
अनेकार्थवाचकं पदं वाक्यं वा अविशेषस्तस्यार्थाभिधानाय प्रयोगोऽप्युपचारादविशेषः । यदा यस्य पदस्य वाक्यस्य वा एकतरार्था निर्धारणेन यत्प्रतिपादनं
सोऽविशेषस्तेनार्थेऽभिष्ठितं
सति । वक्तुरभिप्रायो विवचितः कश्विदेकोऽर्थः । तदनवबोधाद्यान्यार्थरचना सा वाकुच्छलं भवति । अर्थान्तरकल्पना वाक्च्छलमित्युक्ते परोक्तार्थपरिज्ञानादनु यार्थान्तरकल्पना सापि वाक्च्छलं स्यात्तनिवृत्त्यर्थं वक्तुरभिप्रायापरिज्ञानादिति पदम् । निर्द्धायप्रतिपादितेऽर्थेऽतिव्याप्तिनिषेधार्थं अविशेषाभिहित इतिं
* The text roads “वक्तरभिप्रायादर्थान्तर" [ see p. 10. I. 43 ].
Aho ! Shrutgyanam
