________________
न्यायतात्पर्य्यदीपिका ।
वयवोपपन्न्र इत्युत्तरपदद्वयस्य निग्रहस्थाननियम निबन्धनस्यात्त्राभि. संबन्धासम्भवात् जल्पे समग्रनिग्रहस्थानानां सम्भवाच्च ।
ननु कलजातिनिग्रहस्थानसाधनोपालम्भ इत्ययुक्तं कलादोनामसदुत्तरत्वेन साधनदूषणानुपपत्तेः । तदयुक्तं प्रमाणे: क्रियभाणयोः साधनोपालम्भयोः छलादीनामङ्गभावो रक्षणार्थत्वान स्वतन्त्राणां साधनदूषणभावः । न हि तानि स्वयं साधनत्वेन दूषणत्वेन वा प्रयुज्यन्ते । किन्तु सम्यक् साधने प्रयुक्ते । परश्छलजात्यादिना प्रत्यवतिष्ठमानश्छलं जातिर्निग्रहस्थानं वा त्वया प्रयुक्तमित्येवं तदुद्भावनहारेण निरस्यति । निरस्ते च तस्मिन् स्वपचः परिरक्षितो भवति । परेण वा साधने प्रयुक्ते सहसा दोषमपश्यन् स्वयं जात्यादिना प्रत्यवतिष्ठते । याकुलितश्च प्रतिवाद्युत्तरमप्रतिपद्यमानो जीयते । जिते तस्मिन प्रतिपक्षा खपक्षसिद्धिरिति । तथा क्वचिद्दीतरागस्यापि प्रमाणोपपनतत्त्वत्राणाय च्छलादीन्युपयुज्यन्ते । अन्यथा स प्राञ्जलमतिart कक्लृप्तदूषणाम्बरेण तत्त्वाध्यवसायात् प्रचाल्येतेत्यलं
जात्या
प्रसङ्गेन ॥ १४४ ॥
अथ वितण्डालक्षणं ताण्डवयति ।
१६०
स प्रतिपक्षस्थापनाहीनो वितण्डेति ॥
स यथोक्तो जल्पः । प्रतिपक्षस्थापनाहीनतया विशेषितो वितण्डात्वं प्रतिपद्यते । प्रतिपक्षस्थापनाहीनेति पदं जल्पेऽतिव्याप्तिनिषेधार्थम् । कोऽर्थः । वैतण्डिकस्य स्वपक्ष एव साधनवादिपक्षापेक्षया प्रतिपक्षो हस्तिप्रतिहस्तिन्यायेन तस्मिन् प्रतिपत्ते
Aho ! Shrutgyanam
