________________
न्याय - दीपिका
त्वादेरपि साध्यत्वप्रसङ्गात् । ग्रनभिप्र ेतस्य साध्यत्वे त्वतिप्रस ङ्गात्' । प्रसिद्धस्य साध्यत्वे पुनरनुमानवैयर्थ्यात् । तदुक्तं न्यायविनिश्चये
७०
" साध्यं शक्यमभिप्र तमप्रसिद्धं ततोऽपरम् । साध्याभासं विरुद्धादि साधनाविषयत्वतः " ॥ १७२ ॥ इति । ।
२१. श्रयमर्थः 2 - यच्छक्यमभिप्रतमप्रसिद्धं तत्साध्यम् । ततोऽपरं साध्याभासम् । किं तत् ? विरुद्धादि । विरुद्ध प्रत्यक्षादिबाधितम् । श्रादिशब्दादनभिप्रेतं प्रसिद्धं चेति । कुत एतत् ? साधनाविषयत्वतः - साधनेन गोचरीकर्तुमशक्यत्वादित्यकलङ्क देवानाममिप्रायलेशः । तदभिप्रायसाकल्यं तु स्याद्वादविद्या
१ स्वेष्टसाधनायोगात् । अत एवाह - 'अनिष्टाध्यक्षादिबाधितयोः साध्यत्वं मा भूदितीष्टाबाधितवचनम् - परीक्षा० ३ २२ । २ साधनाहं हि साध्यम्, साधनं चासिद्धस्यैव भवति न सिद्धस्य, पिष्टपेषणानुषङ्गात् । तथा चासिद्धस्थ साधनमेवानुमानफलम्, सिद्धस्य तु साध्यत्वे तस्य प्रागेव सिद्धत्वेनानुमानवैफल्यं स्यादेवेति भावः । यदुक्तं स्याद्वादविद्यापतिना 'प्रसिद्धादन्यदप्रसिद्धम्, तदेव साध्यम् । न प्रसिद्धम्, तत्र साधनवैफल्यात् प्रसिद्धिरेव हि साधनस्य फलम्, सा च प्रागेव सिद्धेति' – न्याय वि० वि० २, पृ० ८ । ३ शक्यादिलक्षणात्साध्याद्विपरीतम् । ४ अभिप्रायस्य संक्षेपः । ५ अकलङ्कदेवानामभिप्रायसामस्त्यम् । ६ श्रीमद्वादिराजाचार्यो न्यायविनिश्चयविवरणकारः ।
1 श्री द प्रत्योः 'इति' पाठो नास्ति । 2 'अस्यायमर्थः' इति श्रा प्रतिपाठः । 3 'किं तत् ?' इति द प प्रत्योर्नास्ति ।
