________________
३. परोक्ष-प्रकाशः विषयास्तर्के । 'तद्वल्लिङ्गज्ञानं व्याप्तिस्मरणादिसहकृतमनुमानोत्पत्ती निबन्धनमित्येतत्सुसङ्गतमेव ।
म. ननु भवतां मते साधनमेवानुमाने 1हेतुर्न तु साधनसाधनात्साध्यविज्ञानमनुमानम्' इति वचनादिति चेत् ;न; मादित्यत्र निश्चयपथप्राप्ताद्धमादेरिति विवक्षणात्, अनि
प्राप्तस्य धमादेः साधनत्वस्यैवाघटनात् । तथा चोक्तं अस्वार्थश्लोकवात्तिके2-“साधनात्साध्यविज्ञानमनुमानं विदुर्बुधाः" 12-१३-१२०] इति । साधनाज्ज्ञायमानाद्धमादेः साध्येऽग्न्यादौ निकिनि यद्विज्ञानं तदनुमानम् । अज्ञायमानस्य तस्य साध्यज्ञानजनकत्वे हि सुप्तादीनामगृहीतधूमादीनामप्यग्न्यादिज्ञानोत्पत्ति3सकः । तस्माज्ज्ञायमानलिङ्गकारणकस्य साध्यज्ञानस्यैव
१ स्मृत्यादिवत् । २ अस्मदीयं कथनं सुयुक्तमेव । ३ नैयायिकः शङ्कते नम्विति । ४ जनानाम् । ५ पूर्वं निरूपणात् । ६ अत एवाकलङ्कदेवरुक्तम्
लिङ्गात्साध्याविनाभावाभिनिबोधैकलक्षणात् । लिङ्गिधीरनुमानं तत्फलं हानादिबुद्धयः ॥ लघी०का० १२ ।
७ साधनस्य । ८ जनानाम् । ६ ज्ञायमानं लिङ्ग कारणं यस्य तज्ज्ञायमानलिङ्गकारणकं तस्य, साध्याविना मावित्वेन निर्णीतसाधनहेतुकस्येत्यर्थः । अत्रेदं बोध्यम्-न हि वयं केवलं लिङ्गमनुमाने कारणं मन्यामहे, अपि स्वन्यथानुपपन्नत्वेन निश्चितमेव, अज्ञायमानस्य लिङ्गस्यानुमितिकारणत्वासम्भवात् । अन्यथा यस्य कस्याप्यनुमितिः स्यात् । एतेन यदुक्तं नैयायिकैः
1 'अनुमानहेतुः' इति द प प्रत्योः पाठः। 2 'श्लोकवात्तिके' इति मुद्रितप्रतिषु पाठः । 3 'ज्ञानोत्पाद' इति द प्रतिपाठः ।
