________________
न्याय - दीपिका
$ २३. तदेवं सुव्यवस्थितेऽपि प्रमाणस्वरूपे दुरभिनिवेशवशंगतैः सौगतादिभिरपि कल्पितं प्रमाणलक्षणं सुलक्षणमिति येषां भ्रमस्ताननुतीमः । तथा हि-
[ सौगतीयप्रमाणलक्षणस्य समीक्षा ]
$२४. “ अविसंवादि ज्ञानं प्रमाणम्" [ प्रमाणवा० २ - १] इति बौद्धाः । तदिदमविसंवादित्वमसम्भवित्वादलक्षणम् । बौद्धेन हि प्रत्यक्षमनुमानमिति प्रमाणद्वयमेवानुमन्यते । तदुक्तं न्यायबिन्दौ ' -- " द्विविधं सम्यग्ज्ञानम्", "प्रत्यक्षमनुमानं च" [ न्यायबिन्दु पृ० १० ] इति । तत्र न तावत्प्रत्यक्षस्याविसंवादित्वम्, तस्य निर्विकल्पकत्वेन स्वविषयानिश्चायकस्य समारोपविरोधित्वाभावात् । नाऽप्यनुमानस्य तन्मतानुसारेण' 'तस्याऽप्यपरमार्थभूतसामान्यगोचरत्वादिति ।
१८
[कुमारिलभट्टीयप्रमाणलक्षणस्य समीक्षा ]
$ २५. “अनधिगततथाभूतार्थनिश्चायकं प्रमाणम्” [ शास्त्र
१ मिथ्यात्वाभिप्रायैः । २ जनानाम् । ३ उपकुर्मः । ४ न निर्दोषलक्षणम् । ५ बौद्धतार्किकधर्म कीत्तिविरचिते न्यायविन्दुनाम्नि ग्रन्थे । ६ यन्न समारोपविरोधि तन्नाविसंवादि, यथा संशयादि, तथा च प्रत्यक्षम्, तस्मान्न तदविसंवादीति भावः । ७ अविसंवादित्वमिति सम्बन्धः । ८ बौद्धमतानुसारेण । अनुमानस्यापि । १० प्रयमत्राशयः - बौद्धमते हि द्विविधं प्रमेयं विशेषाख्यं स्वलक्षणमन्यापोहाख्यं सामान्यं च । तत्र स्वलक्षणं परमार्थभूतं प्रत्यक्षस्य विषयः स्वेनासाधारणेन लक्षणेन लक्ष्यमा - णत्वात्, सामान्यं त्वपरमार्थभूतमनुमानस्य विषयः परिकल्पितत्वात् । तथा
