________________
७८
किरातार्जुनीयम् धानं यस्मिन् पदे तस्मात् । यद्वा कथप्रसङ्गे इनाश्च ते जनाश्चेत्येकं पदम् । अनुस्मृताखण्डलसूनुविक्रमः स्मृतार्जुनपराक्रमः सन् दुःसहान्मन्त्रपदान्मन्त्रशब्दात् स्मारकाद्धेतोः। आखण्डलसूनुरिन्द्रानुजः । उपेन्द्रो विष्णुरिति यावत् । सूनुः पुत्रेऽनुजे रवौ' इति विश्वः । तस्य वि: पक्षी गरुड इत्यर्थः। तस्य क्रमः पादविक्षेपः । सोऽनुस्मृतो येन स तथोक्तः। स्मृतगरुडमहिमा । उरग इव नताननः सन् । व्यथते दुःखायते । पीडा बाधा व्यथा दुःखम्' इत्यमरः। अत्युत्कटभयदोषादिविकारा दुर्वारा इति भावः । 'सर्वतो जयमन्विच्छेत् पुत्रादिच्छेत् पराजयम्' इति न्यायादर्जुनोत्कर्षकथनं युधिष्टिरस्य भूषणमेवेति सर्वमवदातम् ।। २४ ॥ तदाशु कतुं त्वयि जिह्ममुद्यते विधीयतां तत्र विधेयमुत्तरम् । परप्रणीतानि वचांसि चिन्वतां प्रवृत्तिसाराः खलु मादृशां गिरः ॥२५॥
अ०-तत् त्वयि जिलं कर्तुम् उद्यते तत्र विधेयम् उत्तरम् आशु विधीयताम् । परप्रणीतानि वचांसि चिन्वतां माशां गिरः प्रवृत्तिसाराः खलु।
श०-तत् = अतः, इसलिए । त्वयि = तुम्हारे (युधिष्ठिर के) विषय में, तुम्हारे प्रति । जिह्यं = कपट । कर्तुम् उद्यते = करने के लिए उद्यत (तत्पर, तैयार)। तत्र = वहाँ, उस दुर्योधन के विषय में, उस दुर्योधन के प्रति । विधेयम् = करने योग्य, उचित । उत्तरम् = प्रतिक्रिया, प्रतीकार, उपाय । आशु = शीघ्र । विधीयताम् = करो, कीजिए । परप्रणीतानि = दूसरों के द्वारा कहे गए । वांसि = वचनों को, कथनों को । चिन्तवां संचित (एकत्रित, इकट्ठा, चयन ) करने वाले | मादृशां = मुझ जैसे (गुप्तचरों, संदेश हरण करने वालों) की। गिरः = वाणी, वचन, कथन । प्रवृत्तिसाराः = प्रवृत्ति (वार्ता, वृतान्त, समाचार) ही है सार ( तत्त्व ) जिसमें ऐसी ( यह गिरः = 'वाणी का विशेषण है)। ___ अनु०-इसलिए तुम्हारे प्रति कपट करने में तत्पर ( अर्थात् तुम्हारा विनाश करने में लगे हुए) उस दुर्योधन के प्रति समुचित प्रतीकार शीघ्र कीजिए । दूसरों
