Dev Dharma Pariksha

SR No.: 009611
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Publication Year: 2010
Total Pages: 58
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Religion
File Size: 632 KB

Page 47

- તેવઘર્મપરીક્ષા –
૭૧ हिंसाया दूषणत्वं क्व गतमिति चेत् कया विधया तस्या दूषणत्वं - अविरतिविधया, प्रमादविधया, कषायविधया, योगविधया वा । नाद्या, असंयतानामविरतिं प्रतीत्यात्माद्यारम्भकत्वस्य सदातनत्वेन तत्तद्धमक्रियाकालीनानुषङ्गिकहिंसाया अविरतिविधया विशेष्याननु
- દેવધર્મોપનિષદ્ જવાબ આપો, કે જિનપૂજા વગેરે દ્રવ્યસ્તવને જો ધર્માનુષ્ઠાન માનશો, તો પછી હિંસાનું દૂષણપણું ક્યાં ગયું ? જો પુષ્પ વગેરેની હિંસાને પણ તમે ધર્મ માનશો તો પછી હિંસા નિર્દોષ છે, એવું જ કહેવું પડશે.
ઉત્તરપક્ષ - અચ્છા, તો જિનપૂજામાં થતી હિંસામાં તમે કયા પ્રકારથી દૂષણપણું કહેવા માંગો છો ? (૧) અવિરતિ પ્રકારથી (૨) પ્રમાદપ્રકારથી (૩) કષાયપ્રકારથી કે (૪) રોગપ્રકારથી ?
(૧) અહીં પહેલો વિકલ્પ સંભવિત નથી. કારણકે જિનપૂજાનું વિધાન અસંયતો માટે છે અને અસંયતોને તો અવિરતિને આશ્રીને પોતાના માટે, સ્વજન વગેરે માટે હંમેશા આરંભકપણું હોય જ છે. માટે તે તે ધર્મક્રિયાના સમયે જે આનુષંગિક હિંસા થાય છે, તે હિંસા અવિરતિપ્રકારે જ છે એવો વિશેષથી અનુપ્રવેશ ન થઈ શકે. અર્થાત્ અસંયત સદા અવિરતિમાં જ બેઠો છે. માટે એ જિનપૂજા કરે ત્યારે જે પુષ્પાદિની હિંસા થાય તે અવિરતિને કારણે દૂષિત છે એમ ન કહી શકાય, કારણ કે તે અવિરતિ તો પૂજાની પૂર્વે પણ હતી અને પછી પણ હતી તો પૂજામાં થયેલી હિંસા માટે અવિરતિ એ કોઈ વિશેષ દૂષણ તરીકે ન કરી શકે.
જેમ કે કોઈ જૈન રોજ રાત્રિભોજનત્યાગ ન કરતો હોય. એ ક્યારેક બહારગામ જાય. ત્યાં તેને રાત્રિભોજન કરતાં જોઈ, કોઈ કારણ પૂછે, ત્યારે જો એ એમ કહે કે “બહારગામમાં વ્યવસ્થા ન થવાથી મારે રાત્રિભોજન કરવું પડે છે.' તો એ ઉત્તર સાચો ન કહેવાય. કારણકે બહારગામ ન ગયો હોય ત્યારે પણ તે હંમેશા
૭૨
- દેવધર્મપરીક્ષા - प्रवेशात् । न द्वितीयो भक्तियतनानुबन्धशुद्धौ प्रवृत्तस्यापि धर्मकर्मणि प्रमादकार्यानुत्पत्तेः । अन्यथा प्रमत्तसंयतानां शुभाशुभयोगभेदेन आत्माद्यनारम्भकत्वतदना(तदा?)रम्भकत्वभेदभणनानुपपत्तेः ।
દેવધર્મોપનિષ રાત્રિભોજન કરે જ છે. માટે બહારગામમાં થયેલા રાત્રિભોજન માટે પણ તેનું બહારગામગમન એ વિશિષ્ટરૂપે કારણ ન થઈ શકે. એમ પ્રસ્તુતમાં પણ સમજવું.
(૨) બીજો વિકલ્પ પણ સંભવિત નથી. કારણકે જે ભક્તિ, યતના અને અનુબંધની શુદ્ધિવાળા એવા ઘર્મકર્મમાં પ્રવૃત્ત છે તેને પ્રમાદ-કાર્યની ઉત્પત્તિ થતી નથી. અર્થાત્ ભક્તિ, જયણા અને સાનુબંધ શુદ્ધિથી યુક્ત ધર્માનુષ્ઠાનમાં પ્રમાદ સંભવિત જ નથી.
જો આવું ન માનો, તો પ્રમત્ત સંયતોને શુભયોગમાં આત્માદિઅનારંભકપણું અને અશુભયોગમાં આત્માદિ - આરંભકપણું હોય છે. આવા જે પૃથક પૃથક ભેદો આગમમાં ગણ્યા છે તેની સંગતિ ન થાય. શ્રી ભગવતી સૂત્રના પ્રથમ શતકના પ્રથમ ઉદ્દેશામાં તે અધિકાર આ મુજબ કહ્યો છે -
जे पमत्तसंजया ते सुहजोगं पडुच्च णो आयारंभा णो परारंभा जाव अणारंभा । असुहजोगं पडुच्च आयारंभावि जाव णो अणारंभा ।
પ્રમત્ત સંયતોને બે યોગ હોય છે. શુભ અને અશુભ. સંયત હોવાથી શુભ યોગ અને પ્રમાદી હોવાથી અશુભ યોગ. તેમાં જ્યારે ઉપયોગપૂર્વક પડિલેહણાદિ કરે ત્યારે શુભયોગ હોય છે અને આત્માદિ - અનારંભકપણું હોય છે. અને જ્યારે અનુપયોગથી પડિલેહણ કરે ત્યારે અશુભયોગ હોય છે અને આત્માદિ-આરંભકપણું હોય છે.
કારણકે શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે સર્વ પ્રમત્ત યોગ એ શ્રમણનો પણ આરંભ છે. પ્રત્યુપેક્ષણા આદિમાં પ્રમાદ કરે તે પકાયનો વિરાધક થાય છે.
પ્રસ્તુતમાં એ સમજવાનું છે કે, પ્રમાદ હોય ત્યાં આરંભ છે. તમે