Page Text
________________
देवधर्मपरीक्षा
GE
ऽप्यर्थतः सम्यक्त्वादिधर्मस्याप्यपरित्यागात् । अन्यथा चतुर्थगुणस्थानं कस्मिन् पक्षेऽन्तर्भावनीयम् । ये तु देवानांप्रिया देशविरतेर्मिश्रपक्षतयैव कण्ठोक्तत्वादेकान्तधर्मतां न श्रद्दधते ते सूत्रपशवः क्रियालेशवतां तापसादीनामपि मार्ग मिश्रपक्षतयोक्तं जात्यन्तरं किमिति न श्रद्दधीरन् । तथा च सूत्रम् “अहावरे तच्चस्स ठाणस्स मीसगस्स विभंगे एवामाहिज्जति जे इमे भवंति आरण्णिया आवसहिया गामंतिया कण्णुइ राहस्सिया जाव ततो विप्पमुच्चमाणा भुज्जो एलमूयत्ताए - દેવધર્મોપનિષદ્
પ્રસ્તુત સૂત્રમાં અન્યતીર્થિક પક્ષ જ અધર્મરૂપ છે. જૈનપક્ષ તો અપુનબંધકથી માંડીને વીતરાગ ચારિત્ર સુધી ધર્મરૂપ જ છે. સૂત્રમાં શબ્દથી ભલે વિરતિરૂપ ધર્મનું જ ઉપાદાન કર્યું છે, પણ અર્થથી તો સમ્યક્ત્વ વગેરે ધર્મનું પણ ગ્રહણ કર્યું છે. જો આમ ન માનો, તો ચતુર્થગુણસ્થાનનો કયાં પક્ષમાં અંતર્ભાવ કરવો ?
જે મૂર્ખ જીવો સૂત્રમાં શબ્દથી દેશવિરતિનો મિશ્રપક્ષરૂપે જ કહી હોવાથી, તે એકાંતધર્મ છે એવું માનતા નથી. તેઓ સૂત્રના વિષયમાં પશુ જેવા અજ્ઞ છે. સૂત્રના તાત્પર્યને સમજતા નથી. જો જડતાથી શબ્દ જ પકડવાના હોય, તો પછી સૂત્રમાં તો આંશિક ક્રિયાના ધારક એવા તાપસોના માર્ગને પણ મિશ્રપક્ષ તરીકે કહ્યું છે. તો પછી તેનો સમાવેશ અધર્મમાં કેમ કરે છે, તેને પણ અમુક જાત્યન્તર તરીકે કેમ નથી માનતા. જો માત્ર શબ્દ જ પકડવા હોય તો અહીં પણ તેમણે
એક અલગ પક્ષનો સ્વીકાર કરવો જ પડશે. તે સૂત્ર આ મુજબ છે“હવે અન્ય એવો તૃતીય મિત્ર સ્થાનનો પ્રકાર આ રીતે કહેવાય છે. જે આવા પ્રકારના હોય છે - અરણ્યમાં ફરનારા કંદમૂળ-ફળ ખાનાર તાપસ વગેરે, ગૃહસ્થો, ગામનિમંત્રિક નામના પરતીર્થિકવિશેષ, અથવા ગામની પાસે નિવાસ કરનારા, રહસ્ય વિષે વિચાર કરનારા તાપસો મરીને કિબિષી દેવપણે ઉત્પન્ન થાય છે અને ત્યાંથી ચ્યવીને
देवधर्मपरीक्षा
पच्चायंति एस ठाणे अणारिए अकेवले जाव असव्वदुक्खप्पहीणमग्गे एगंतमिच्छे असाहू एस खलु तच्चस्स ठाणगस्स विभंगे एवमाहिएत्ति" तस्मात्परेषामधर्म इव जिनाज्ञावतां मिश्रपक्षोऽपि धर्म एवेति ध्येयम् । अनेकान्ताशङ्काऽप्येवकारेणैव व्यवच्छेदनीयेति तत्त्वम् ।।२७।। आस्तामन्यत् परं जिनपूजादिद्रव्यस्तवस्य धर्मकर्मत्वेऽभ्युपगम्यमाने • દેવઘર્મોપનિષદ્
ફરી મૂંગા, અજ્ઞાનથી અંધ એવા જન્મે છે. આ સ્થાન અનાર્ય છે, અસંપૂર્ણ છે યાવત્ સર્વ દુઃખોના ક્ષયનો માર્ગ નથી. એકાંતે મિથ્યા છે. અસમ્યક્ છે. આ તૃતીય સ્થાનનો પ્રકાર કહેવાયો.”
અહીં કહેલું પરતીર્થિકોનું મિશ્રસ્થાન પણ જેમ અધર્મ છે, તેમ જિનાજ્ઞાના ધારકોનો મિશ્રપક્ષ પણ ધર્મ જ છે. એમ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ.
90
પૂર્વપક્ષ - જુઓ, પરતીર્થિકો તો મિથ્યાત્વથી કલુષિત હોવાથી તેમની ક્રિયા પણ અશુદ્ધ છે, એટલે તેઓ જે કાંઈ તેમના સિદ્ધાંત મુજબ વિરતિ પાળે એ પણ નિષ્ફળપ્રાયઃ છે. માટે તેમના મિશ્રસ્થાનનો અધર્મમાં અંતર્ભાવ કરવો ઉચિત જ છે. પણ સમ્યગ્દષ્ટિને તો ધર્મ અને અધર્મ આ બંને અંશ સ્પષ્ટરૂપે જણાય જ છે, માટે તેના મિશ્રસ્થાનકનો ધર્મમાં અંતર્ભાવ થતો હશે, કે પછી તે મિશ્રસ્થાનનો ત્રીજો પક્ષ જ રહેતો હશે એમ અમને આશંકા રહે છે.
ઉત્તરપક્ષ - આ મિશ્રસ્થાન ધર્મ હશે કે નહીં હોય, એવી જે વ્યભિચારની આશંકા છે, તેનો પણ સૂત્રમાં કહેલા જકારથી જ વ્યવચ્છેદ કરવો જોઈએ. જ્યારે સૂત્રમાં સાક્ષાત્ “ધર્મો ચેવ ઙધર્મો ચેવ’ આમ બે જ પક્ષમાં ત્રણેનો અંતર્ભાવ અવધારણપૂર્વક કર્યો છે, ત્યારે આવી આશંકા રાખવી ઉચિત નથી. આ પ્રમાણે અહીં તત્ત્વ છે.
પૂર્વપક્ષ - મુકોને આ બઘી મથામણ, તમે અમને એટલો જ ૧. ૩ - અનેાન્તાંશપ્રારખવ વ્યવર્જીવનીય કૃતિ તત્ત્વમ્ ।
| SR No. | 009611 |
| Book Title | Dev Dharma Pariksha |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | |
| Publisher | Jinshasan Aradhana Trust |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 58 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Religion |
| File Size | 632 KB |