Page Text
________________
देवधर्मपरीक्षा
AS
पास्तम् । स्थितेरपि धर्माधर्मरूपतया विवेचने धर्मस्थितावेव तस्यान्तर्भावस्य वाच्यत्वात् । धर्मे स्थितिपदं नास्तीति तु मुग्धजनध्यान्ध्यकरणमात्रम्, बृहत्कल्पषष्ठोद्देशके साधुधर्मेऽपि स्थितिपदस्य स्पष्टमभिधानात् । “छव्विहा कप्पट्टिई पन्नत्ता तंजहा सामाइयसंजयकप्पट्ठिइ १ छेओवट्ठावणियकप्पट्टिइ २ णिव्विसमाणकप्पट्टिइ ३ णिविट्टकाइयकप्पट्ठिइ ४ जिणकप्पट्ठिइ ५ थेरकप्पठिठइत्ति ६ । । १९ ।। एतेन लोकसङ्ग्रहार्थतास्थितावपि प्रत्युक्तम्, દેવધર્મોપનિષદ્
૩૯
જીવોનો પ્રલાપ છે. અને એ વાત પણ પૂર્વોક્ત સમાધાનથી જ ઉડી જાય છે. અર્થાત્ એ અનુષ્ઠાન કયાં સ્વરૂપનું હતું એનો જે હમણા વિચાર કરી ગયાં, તેના પરથી એ ધર્મ તરીકે જ પૂરવાર થાય છે.
તમે એ અનુષ્ઠાનને “સ્થિતિ” કહેવા માંગો છો ને ? ઠીક છે, પણ પહેલા એક જવાબ આપો કે એ સ્થિતિ પણ ધર્મરૂપ છે કે અધર્મરૂપ ? હવે તમારે ન છૂટકે પણ “ધર્મરૂપ સ્થિતિમાં જ એ અંતર્ભાવ પામે છે” એમ કહેવું પડશે.
પૂર્વપક્ષ - ધર્મમાં સ્થિતિ જેવી કોઈ વસ્તુ જ હોતી નથી. માટે તમે સ્થિતિ એ ધર્મરૂપ છે કે અધર્મરૂપ આવો પ્રશ્ન જ ન કરી શકો.
ઉત્તરપક્ષ - ધર્મમાં સ્થિતિ જેવું કાંઈ નથી, એ તો ભોળા લોકોને ભરમાવવા જેવું જ છે. કારણકે બૃહત્કલ્પસૂત્રમાં છટ્ઠા ઉદ્દેશામાં સાધુધર્મમાં પણ સ્પષ્ટપણે “સ્થિતિ”-પદ કહ્યું છે. આ રહ્યો તે પાઠ - છ પ્રકારની કલ્પસ્થિતિ કહી છે. તે આ પ્રમાણે (૧) સામાયિકસંયત કલ્પસ્થિતિ (૨) છેદોપસ્થાપનીય કલ્પસ્થિતિ (૩) નિર્વિશમાનકલ્પસ્થિતિ (૪) નિર્વિષ્ટકાયિકકલ્પસ્થિતિ (૫) જિનકલ્પસ્થિતિ (૬) સ્થવિરકલ્પસ્થિતિ.
જો સાધુધર્મમાં પણ સ્થિતિ હોય, તો જિનપૂજારૂપ ધર્મમાં કેમ ન હોય એ તમે જ વિચારી લો.
ro
देवधर्मपरीक्षा
ज्ञानिनामपि लोकसङ्ग्रहस्य कर्मक्षपणार्थतयैवाभियुक्तैर्व्याख्यातत्वात् । तथा च प्राक्कृतकर्मफलभोगपक्ष एवमुपतिष्ठते स च प्रागेव प्रतिबन्धा निरस्त इति ।। २० ।। एतेनैव यत्र प्रत्यक्षनिर्देशे पश्चात्पूर्वशब्दाभ्यां फलोपदेशस्तत्रैवैहिकमात्रफलकत्वम् । यत्र च - દેવધર્મોપનિષદ્
પૂર્વપક્ષ - ઠીક છે. અમે એમ કહેશું કે એ લોકસંગ્રહ એ જેનું પ્રયોજન છે તેવી સ્થિતિ છે. અર્થાત્ લોકો આવર્જિત થાય તેના માટેનો એક આયાર છે.
ઉત્તરપક્ષ - અતિ સુંદર, એ જો લોકસંગ્રહના પ્રયોજનવાળી સ્થિતિ હોય તો પણ ધર્મરૂપ જ પૂરવાર થશે. કારણકે જ્ઞાની પુરુષો પણ લોકસંગ્રહ કરે છે અને તેમાં ઉદ્દેશ્ય કર્મનો ક્ષય જ હોય છે એમ વિદ્વાનોએ વ્યાખ્યા કરી છે.
પૂર્વપક્ષ - અરે પણ લોકસંગ્રહાર્થસ્થિતિ કર્મના ક્ષય માટે જ છે, એટલે પારલૌકિક ફળ તો તેનાથી નહીં જ મળે ને ?
ઉત્તરપક્ષ - તમે ફરી ફરીને ત્યાં જ આવી ગયાં. તમારી દલીલનો એ જ અર્થ છે કે “લોકસંગ્રહાર્થસ્થિતિ પણ માત્ર પૂર્વકૃત કર્મોનો ભોગવટો જ છે, તેનાથી કોઈ પુણ્યનું ઉપાર્જન થતું નથી.” અને આ પક્ષનો તો અમે પૂર્વે જ પ્રતિબંદીથી નિરાસ કર્યો છે. અર્થાત્ જો અહીં માત્ર કર્યોદય જ માનશો તો તપ-સંયમમાં પણ કર્મોદય જ માનવો પડશે ઈત્યાદિ પ્રતિબંદી વડે અમે પૂર્વે જ આ પક્ષને ઉડાવી દીધો છે.
પૂર્વપક્ષ - જુઓ, મૂળ આપણો વિવાદ ત્યાં જ છે કે પૂર્વ અને પશ્ચાત્ શબ્દથી શું લેવું ? અહીં અમે તમને એક સચોટ રસ્તો આપી દઈએ છીએ. જ્યાં પ્રત્યક્ષ નિર્દેશ કરીને પશ્ચાત્ અને પૂર્વશબ્દથી ફળનો ઉપદેશ કર્યો હોય, ત્યાં એ અનુષ્ઠાનનું ફળ ઐહિક જ સમજવાનું. અને જ્યાં પરલોકવાચી શબ્દથી નિર્દેશ કર્યો હોય, તે
| SR No. | 009611 |
| Book Title | Dev Dharma Pariksha |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | |
| Publisher | Jinshasan Aradhana Trust |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 58 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Religion |
| File Size | 632 KB |