________________
प्रथमः सर्गः
११९ कालसिद्धान्तसंविदः' इत्यमरः। तस्य परिरक्षणम् प्रतीक्षणं न क्षमम् न युक्तम् । युक्त क्षमं शक्ते हित त्रिषु' इत्यमरः। हि यस्मात् विजयार्थिनो विजिगीषवः क्षितीशाः अरिषु विषये सोपधि सकपटं यथा तथा। 'कपटोऽस्त्री व्याजदम्भोपधयश्छद्मकैतवे' इत्यमरः। सन्धिदूषणानि विदधति। केनचिद्व्याजेन दोषमापाद्य सन्धि दूषयन्ति । विघटयन्तीत्यर्थः । शक्तस्य हि विजिगीषोः सर्वथा कार्यसाधनं प्रधानमन्यत्समयरक्षगादिकमशक्तस्येति भावः । अर्थान्तरन्यासोऽलङ्कारः। पुष्पिताग्रा वृत्तम् ।।४५॥ विधिसमयनियोगाद्दीप्तिसंहारजिम
शिथिलवसुमगाधे मग्नमापत्पयोधौ। रिपुतिमिरमुदस्योदीयमानं दिनादौ
दितकृतमिव लक्ष्मीस्त्वां समभ्येतु भूयः ॥४६॥ अ०-विधिसमयनियोगात् अगाधे आपत्पयोधौ मग्नं दीप्तिसंहारजिह्म शिथिलवसुं रिपुतिमिरम् उदस्य दिनादौ उदीयमानं दिनकृतम् इव (विधिसमयनियोगात् अगाधे आपत्पयोधौ मग्नं दीप्तिसंहारजिह्म शिथिलवसुं रिपुतिमिरम् उदस्य दिनादौ उदीयमानं ) त्वां लक्ष्मीः पुनः समभ्येतु ।
श०-(सूर्य-पक्ष में ) विधिसमयनियोगात् = विधाता और समय के नियम के अनुसार । अगाधे = गहरे, अथाह, दुस्तर । आपत्पयोधौ = विपत्ति रूप समुद्र में, विपत्तिबहुल पश्चिमी समुद्र में । मग्नं = डूबे हुए। दीप्तिसंहारजिह्यं = प्रकाश के नष्ट हो जाने से मलिन ( आभारहित)। शिथिलवसुं = शिथिल (संकुचित) हो गई हैं फिरणे ( वसु) जिसकी ऐसे, शिथिल हुई किरणों वाले। रिपुतिमिरम् = शत्रु रूप अन्धकार को। उदस्य = हटाकर, दूर करके । दिनादौ = दिन के आदि (प्रारम्भ ) में, प्रातःकालः । उदीयमानं = उदय ( उदित ) होते हुए, उदय को प्राप्त होते हुए । दिनकृतम् इव = दिनकर (सूर्य) की तरह। ( युधिष्ठिर-पक्ष में ) विधिसमयनियोगात् = भाग्य और समय के नियम के अनुसार । अगाधे = गम' आपत्पयोधौ = आपत्ति के समुद्र में, समुद्र की भाँति गम्भीर आ'