________________
प्रथमः सर्गः देशविशेषान् । विजित्य प्राज्यं प्रभूतम् । 'प्रभूतं प्रचुरं प्राज्यम्' इत्यमरः । कुण्यादेन्यदकुप्यम् हेमरूप्यात्मकम् । 'स्यात् कोशश्च हिरण्यञ्च हेमरूप्ये कृताकृते । ताभ्यां यदन्यत्तस्कुप्यम्' इत्यमरः । वसुंधनम् अयच्छद् दत्तवान् । 'पाघ्राइत्यादिना दाणो यच्छादेशः। स धनञ्जयतीति धनञ्जयो अर्जुनः। 'संज्ञायां मृतवृजि०'-इत्यादिना खच् प्रत्ययः । 'अरुषिद्' इत्यादिना मुमागमः। अधुना अस्मिन् काले । अधुना इति निपातनात् साधुः। तव वल्कवासांसि आहरन् कथं तव मन्यु क्रोधं दुःखं वा न करोति न उत्पादयति ॥ ३५ ॥ नान्तशय्याकठिनीकृताकृती कचाचितौ विष्वगिवागजौ गजौ। कथं त्वमेतौ धृतिसंयमौ यमौ विलोकयन्नुत्संहसे न वाधितुम् ॥३६॥
अ०-वनान्तशय्याकठिनीकृताकृती विष्वक् कचाचितौ अगजौ गजौ इव एतौ यमौ विलोकयन् त्वं धृतिसंयमौ वाधितुं कथं न उत्सहसे ।
श०-वनान्तशय्याकठिनीकृताकृती = वन-भूमि (वन-प्रदेश, वनान्त) रुपी शय्या (पर सोने से) कठिन (कठोर, रूक्ष) हो गए हैं शरीर (देह, आकृति ) जिनके ऐसे | विष्वक् = सभी (चारों) और (तरफ) से। कचाचितौ = केशों (वालों) से व्यास (भरे हुए) (अर्थात् जिनके केश बढ़कर शरीर के चारों ओर लटक रहे हैं)। अगजी = पर्वत (अग) में उत्पन्न हुए, पर्वतीय, पहाड़ी। गजौ इव = दो हाथियों की तरह । एतौ = इन दो। यमौ = यमलों, युगलों, जुडवाँ, एक साथ उत्पन्न हुए (माद्री के पुत्र नकुल ओर सहदेव) को। विलोकयन् = देखते हुए। त्वं = तुम (युधिष्ठिर)। धातेसंयमौ = धैर्य (धीरन संतोष) और संयम (आत्म-निग्रह, नियम) को । बाधितुं = त्यागने (छोड़ने, परित्याग करने) के लिए । कथं न = क्यों (फिस कारण से) नहीं। उत्सहसे = प्रवृत्त (तैयार ) होते हो।
अनु०-वन-भूमि (वन प्रदेश) रूपी शय्या (पर सोने के कारण) कठोर हुए शरीर वाले, चारों ओर केशों ( वालों) से व्याप्त (भरे हुए), (अतएव) दो पहाड़ी हाथियों की तरह (दिखलाई पड़ते हुए) इन दो जुड़वाँ भाइयो