Page Text
________________
अकाङ्क्षावि० ]
व्युत्पत्तिवादः ।
(३७)
धात्वर्थपाकादौ प्रत्ययार्थान्वयबोधे प्रातिपदिकान्तरार्थाऽभेदान्वयबोधे च ल्युघञाद्यन्तसमुदायप्रत्यययोरानुपूर्वीरूपाऽव्यवहितपूर्वापरीभावस्य समानविभक्तियस्ता समुदाय पदपदान्तरयोः समभिव्याहारस्य चाकाङ्क्षत्वोपगमे ? दशिताधिकरणार्थ कल्युट्प्रत्ययस्थलीयातिप्रसङ्गस्य दुरुद्धरतया न तत्संभवः ।
7
" C
अथ घञन्तसमुदायस्य पाकाद्यर्यकत्वे घञन्तसमुदायस्य संयोगविभागत्वादिविशिष्ट वाचकत्वं व्युत्पाद्य संयोगविभागादिपदानां नैमित्तिकसंज्ञात्वनिराकaf भावार्थदन्तस्थले विशिष्टे घञन्ते शक्तिर्न स्वीकार्य किं तु घञो निरर्थकत्वमाश्रिय धातोदेव पाकादौ शक्तिः स्वीकार्या तत्र च धात्वर्थपाकादौ प्रत्ययार्थान्वयबोधे ल्युइघञाद्यन्तसमुदायस्य पाकः पचनम् ' इत्यस्य प्रत्ययस्य च विभक्तेर्यः पूर्वापरीभाव: स एवाकाङ्क्षा, पदार्थान्तरान्वयबोधे च समानविभक्तिकयोस्तादृशसमुदायपदपदान्तरयो:--' शोभनः पाकः ' शोभनं बचनम् ' इत्याद्योः समभिव्याहार एवाकाङ्क्षा, उक्तप्रयोगेषु चैतादृशाकाङ्क्षयोः सत्त्वेन धात्वर्थपाकादौ प्रत्ययार्थान्वयस्य पदार्थान्तरान्वयस्य च न काप्यनुपपत्तिरिति कृतं घञाद्यन्तस्य पाकादौ शक्तिस्वीकारेण तथा च- * प्रत्ययार्थनिष्ठप्रकारतानिरूपितधात्वर्थ पाकादिनिष्टविशेष्यतासंबन्धेन शाब्दबुद्धित्वावच्छिन्नं प्रति ल्युड्ङ्घनाद्यन्तसमुदायस्य विभक्त्यव्यवहितपूर्ववर्तित्वज्ञानमा - काङ्क्षारूपं कारणम् अमेदसंबन्धावच्छिन्नपदार्थान्तरत्वा सुन्दरत्वा प्रकारता - .निरूपितधात्वर्थपाकादिनिष्ठविशेष्यतासंबन्धेन शाब्दबुद्धित्वावच्छिन्नं प्रति ल्युड्ङ्घनाद्यन्तसमुदायस्य पाक इत्यादेर्विशेषणवाचक सुन्दरादिपदस्य च समानविभक्तिकत्वज्ञानमाकाङ्क्षास्वरूपं कारणम् ' इतिवक्तव्यमित्याशङ्कयाह - धात्वर्थेति । उक्ते दोषमाह - दर्शितेति, उक्तस्य पूर्वापरीभाचस्य समभिव्याहारस्य च धात्वर्थपाकादौ प्रत्ययार्थान्वयबोधे पदार्थान्तरान्चयबोधे चाकाङ्क्षाखोपगमे हि यत्राधिकरणार्थको ल्युट् भवेत्तत्राप्युक्ता काङ्क्षास्वरूपसत्त्वेन प्रत्ययार्थस्य पदार्थान्तरस्य च धात्वर्थपाकादावेवान्वयापत्तिः स्यान्न तु प्रत्ययार्थे पाकाधिकरणे इष्टश्च तत्र पाकाधिकरणे एवान्वय इति न तत्संभवः = ' पाकः ' इत्यादौ उक्तस्य पूर्वापरीभावस्य समभिव्याहारस्य चाऽऽकाङ्क्षात्वसंभवः । तथा च पाक: ' इत्यादौ तु घनाद्यन्तस्यैव पाकादौ शक्तिस्वीकारेणाऽधिकरणार्थ कल्युट्स्थले पाकाधिकरणे प्रत्ययार्थादीनामन्वये न काप्यनुपपत्तिः । उपकुम्भम् ' इत्यत्र च कुम्भपदस्यैव कुम्भसमीपे लक्षणास्वीकारेण तत्र प्रत्ययार्थदीनामन्वये न काप्यनुपपत्तिरित्यर्थः ।
家
"
,
पाक: ' इत्यादी घञन्तस्यैव पाकादौ शक्तिस्वीकारे दीधितिग्रन्थविरोध प्रदर्शयतिअथेति, दीधितिकारेण हि घञन्तस्य संयोगपदस्य विभागपदस्य च संयोगत्वविभागत्वविशिष्टवाचकत्वं नास्तीति व्युत्पाद्य संयोगविभागादिपदानां नैमित्तिकसंज्ञात्वं निराकृतम्, डित्थकपित्थाया संज्ञा", यदृच्छासंज्ञा, घटपटाचा संज्ञा नैमित्तिकसंज्ञास्ति घटत्व पटत्वादिकं प्रवृत्तिनिमित्तं कृत्वा प्रवृत्तत्वात् एवं यदि घञन्तसंयोगविभागादिपदानामपि संयोगत्वविभागत्वाद्यवच्छिन्ने शक्तिः स्यात्तदा संयोगत्व विभागत्यादिकं प्रवृत्तिनिमित्तं कृत्वा प्रवृत्तत्वाद्
"Aho Shrutgyanam"
| SR No. | 009523 |
| Book Title | Vyutpattivada Adarsha Vyakhya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanacharya |
| Publisher | Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 668 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 20 MB |