Page Text
________________
( ४६६ )
सादर्श:
[ चतुर्थी कारके
66
कृदन्ताच्चतुर्थी ' इति । ' पक्तुं व्रजति ' इत्यत्र तुमुन्नन्तेन व्रजने पाकसमान - कर्तृकत्वसहितपाकविषयकेच्छाधीनेच्छाविषयत्वं बोध्यते- तुमुन्ण्वुलौ " इतिसूत्रेण समभिव्याहृतक्रियायां प्रकृतक्रियासमानकर्तृकत्वसहिततदिच्छाधीनेच्छाविषयत्वरूपतदर्थकत्वेन विवक्षितायां तुमुन्ण्वुलोर्विधानात् । एतत्सूत्रस्यापि स्वर्गाय पुण्यम् ' इत्यादिर्न विषय इति सोऽसाधुरेव ।
'
66
33
"S
एधानाहर्तुं व्रजति ' इत्यर्थे ' एवेभ्यो व्रजति ' इत्यत्रैवस्य न व्रजनप्रयोजनत्वम् - सिद्धतया व्रजनेच्छानुकूलेच्छाया अविषयत्वात्. व्रजनस्य तदनुकूलव्यापारानाश्रयत्वाचेति न "तादर्थ्ये" इतिसूत्रस्य प्रवृत्तिनापि " तुमर्थात् " इत्याक्रियार्थोपपदस्य दे:- एधपदस्य क्रियारूपभाववचनत्वाभावादिति तत्र इतिचतुर्थी तदर्थश्च : क्रियार्थोपपदस्तुमुन्नन्तो यो धातुरप्रयुक्तस्य तस्य यत्कर्म - तत्प्रयोग विना तदर्थकर्मतया यद्विवक्षितं तद्वाचकपादाचतुर्थी ' इति तत्र च आहर्तुम् ' इतितुमुन्नन्तार्थः समभिव्याहत क्रियान्वयिस्वार्थकर्मत्वान्वधातुना यादृशोर्थः =पाकरूपार्थः प्रत्याय्यते समभिव्याहृता या वजनक्रिया तदन्विततदर्थपरात् = पाकरूपार्थपरात् तद्वातुघटितः पच्धातुघटितो यो भावार्थ कृत्प्रत्ययस्तदन्तात् पाकपदात् चतुर्थी स्यादिति ' पक्तुं व्रजति इत्यर्थे ' पाकाय व्रजति ' इति सिद्धम् । पक्तुं व्रजति ' इत्यत्र व्रजनक्रियायां पाकसमानकर्तृकत्वं पाकविषयकेच्छाधीनेच्छाविषयत्वं च तुमुन'प्रत्ययेन प्रत्याय्यते इत्याह- पक्तुमिति । उक्तार्थे सूत्रं प्रमाणयति - तुमुन्ण्वुलाविति । समभिव्याहृतक्रिया = यथात्र व्रजनक्रिया । प्रकृतक्रिया = यथात्र पाकक्रिया । तदिच्छा=पाकेच्छा | 'तदर्थकत्वेन पाकार्थकत्वेन ।' स्वर्गीय पुण्यम् ' इत्यत्र स्वर्गपदात् " तुमर्थाच्च " इतिसूत्रे - णापि चतुर्थी न प्राप्नोतीति ' स्वर्गाय पुण्यम् ' इतिप्रयोगोऽसाधुरेवेत्याह- एतदिति ।
,
एवानिति - असिद्धस्यैवेच्छाविषयत्वात् सिद्धस्यैवस्व नेच्छाविषयत्वम्, अजनस्य च व्यापाररूपत्वेन न व्यापाराश्रयत्वमिति न ' एधेभ्यो व्रजति ' इत्यत्र " तादर्थ्ये " इत्यनेन चतुर्थी नापि " तुमर्थाच्च भाववचनात् " इत्यनेन चतुर्थी - एधपदस्य क्रियारूपभावबोधकत्वाभावा दिति " क्रियार्थोपपदस्य " इत्यनेनात्र चतुर्थी भवतीत्यर्थः । " क्रियार्थोपपदस्य " इतिसूत्रस्यार्थमाह - तदर्थश्चेति, यथा ' एधानाहर्तुं व्रजति इत्यत्र क्रियार्थपदम् ' व्रजति ' इति पदं तादृशक्रियार्थोपपदस्तुमुन्नन्तो यो धातुः- धातुस्तस्याऽप्रयुक्तस्य यत्कर्मभूत एधपदार्थस्तद्वाचकादेवपदादत्र चतुर्थी प्राप्तेति ' एधेभ्यो व्रजति ' इतिसिद्धम् । अप्रयुक्तस्य तस्य यत्कर्म " इति स्ववाक्यं स्वयं व्याचष्टे - तत्प्रयोगं विनेति, हृधातुप्रयोगं विना तदर्थकर्मतया= आङ्पूर्वकवात्वर्थाहरणकर्मतया यद्विवक्षितमेधस्तद्वाचकादेघपदाच्चतुर्थी इत्यर्थः । उक्तार्थं लक्ष्पभूतप्रयोगे समनुगमयति- तत्रेति । ' आहर्तुम् ' इति, तुमुन्नन्तस्यार्थमाह- समभिव्याप्रेति, समभिव्याहृतक्रिया वजनक्रिया स्वकर्मकत्वसंबन्धेन तदन्वयी स्वार्थ एधपदार्थस्तनिष्ठकर्म
८८
"
"Aho Shrutgyanam"
| SR No. | 009523 |
| Book Title | Vyutpattivada Adarsha Vyakhya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanacharya |
| Publisher | Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 668 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 20 MB |