Page Text
________________
कृतेर्व्यापारविषयकत्वम् ]
व्युत्पत्तिवादः ।
(४११:
"
'इंतिं व्यवहारापत्तेः उपायांशः फलस्यानुकूलत्वं संबन्धः प्रकारो वेत्यन्यदेतत्, एवं च मरणावच्छिन्नव्यापारविषयकत्वमुभयत्रैव कृतेरिति विशेषणावच्छिन्नविषयक कृतिमत्त्वरूपं विशिष्टकर्तृत्वमुभयस्थले निष्प्रत्यूहम् । मरणोद्देशेनानुष्ठीयमानत्वमपि मरणानुकूलत्वोपरागेण कृतिविषयत्वरूपमेव लक्षणघटकमिति न काचिदनुपपत्तिः ।
recoserद्वारा पiकानुकूलकृतिमतोपि न पाकादिकर्तृत्वमिति तत् क्रियाकर्तृत्वघटककृतिनिष्ठतदनुकूलत्वे एवाऽदृष्टाद्वारकत्वमपेक्षितं न तु क्रियानिष्ठफलानुकूलत्वे तदपेक्षितमिति व्यापारनिष्ठमरणानुकूलत्वेऽदृष्टाद्वारकत्वरूपमणिकारोक्तपिसमूहालम्बन कृतिविषयत्वात् न चैतदिष्टमिति कृतेरुपायविषयता कामनाविषयफलोपरागेण स्वीकार्य तथा च गमनकामनाविषयीभूतफलत्वं तृप्तेर्न संभवति किं तु फलान्तरस्यैव, तृप्तेस्तु भोजनकामना विषयीभूतफलत्वमेवेति कृतेस्तृप्तिरूपफलोपरागेण भोजनरूपो पायविषयतैव भवति न तु गमनरूपोपायविषयतेति ' तृप्तये भोजनं करोति ' इत्येव व्यवहार उपपद्यते ' तृप्तये गमनं करोति' इति व्यवहारापत्तिर्नास्तीत्येवमुक्तस्थले कृतेः खड्गाभिघातरूपोपायविषयतापि मरणरूपफलोपरागेणैत्र भवतीति तादृशखड्गाभिघातस्यापि हिंसालं प्राप्तमेवेत्यर्थः । ननु 'तृप्तये भोजनं करोति' इत्यादावुपायांशे = भोजनादिव्यापारे यत् तृप्त्याद्यनुकूलखं तत् संबन्धभूतं वा प्रकारभूतं वेत्याशङ्क्यात्रोपेक्षामाह - उपायांश इत्यादिना । उपसंहरति- एवं चेति, उभयत्र यत्र खड्गाभिघातस्य खड्गाभिघातत्वेन कृतिसाध्यत्वं यत्र च मरणानुकूलव्यापारत्वेन कृतिसाध्यत्वं तत्रोभयत्रैव कृतेर्मरणावच्छिन्न ( अनुकूल ) व्यापारविषयकत्वमस्त्येवेति तादृशव्यापारकतुरयुक्तोभयस्थले विशेषण । वच्छिन्न विषयककृतिमत्त्ररूपम् = सरणावच्छिन्नव्यापारविषयक कृतिमत्त्वरूपं विशिष्टकर्तृत्वम्=वधकर्तृस्वमस्त्येवेति न काचिदनुपपत्तिः । ननु हिंसालक्षणे हि मर. णोदेशेनानुष्ठीयमानत्वस्य निवेशोस्ति न तु फलोपरागेगेत्यादिकस्य येन त्वदुक्तरीत्या दोषपरिमरणोद्देशेनानुष्ठीयमानत्वं हारः स्यादित्याशङ्कयाह- मरणोदेशेनेति, हिंसालक्षणघटकं यद् व्यापारविशेषणं तद् मरणानुकूलत्वोपरागेण कृतिविषयत्वरूपम् = मरणानुकूलकृतिविषयत्वरूप' इत्यत्र ‘“मरणह्यानुकूलत्वम्” मेवास्तीति न का चिदनुपपत्तिरित्यर्थः । फलस्यानुकूलत्वम्
LC
इत्यपि पाठः, प्रकृते मरणं फलमेव ।
यद्यपीति - अदृष्टद्वारा पाकानुकूलकृतिमतोपि पाकादिकर्तृत्वं न भवतीति तत्तत् क्रियाक तृत्वघटका या कृतिस्तादृशकृतिनिष्ठं यत् तत्तत् क्रियानुकूलत्वं तस्मिन्नेवाद्यष्टाद्वारकत्वं विशेषणमपेक्षितमस्ति न तु क्रियानिष्ठे फलानुकूलत्वे अन्यथा ( यद्यदृष्टाद्वारकत्वं क्रियानिष्टफलानुकू
विशेषणं स्यात् कृतिनिष्ठपाकादिव्यापारानुकूलत्वे च विशेषणं न स्यात्तदा ) यः पुरुषः पोकार्थ व्यापारं न करोत्यदृष्टद्वारा च पाकानुकूलकृतिमानस्ति पाकानुकूलादृष्टजनकमन्त्रादिद्वारों पाकसंपादकत्वात् तस्यापि पाककर्तृत्वं स्याद् न चैतदिष्टम्, तथा च मणिकारेण हिंसाल
"Aho Shrutgyanam"
| SR No. | 009523 |
| Book Title | Vyutpattivada Adarsha Vyakhya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanacharya |
| Publisher | Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 668 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 20 MB |