Vyutpattivada Adarsha Vyakhya

SR No.: 009523
Original Sutra Author: N/A
Author: Sudarshanacharya
Publisher: Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai
Publication Year: 1970
Total Pages: 668
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 20 MB

Page 190

( १७८ )
सादर्श:
[ प्रथमाकारके
hoपक्तिमात्रतात्पर्येण तादृशशब्दः प्रयुज्यते तत्र बहुत्वान्वये योग्यताविरहात् । यत्तु तद्गतगुणादिसाधारणबहुत्वस्य तत्रान्वय इति, तन्न शोभनम् प्रकृत्यर्थतावच्छेदकव्याप्यपर्याप्तिसंबन्धेनैवाऽनेक वृत्ति संख्यान्वयस्य व्युत्पन्नतया तादृशसंबन्धेन तथाविधबहुत्वान्वये योग्यताविरहात् । अन्यथा - उदासीनघटपटादिसाधारण बहुत्वस्याप्यन्वय संभवेन तद्गतगुणादिसाधारण बहुत्वानुधावनस्याडकेचित्करत्वात् ।
नान्ताऽबादिशब्दोत्तरवर्तमानमपि प्रथमाबहुवचनं क्वचिन्निरर्थकमेव
यत्रैकजलव्यक्तितात्पर्येण
<
आपः ' इत्युच्यते तत्र प्रकृत्यर्थभूतैकजलव्यक्तौ बहुवचनार्थबहुत्वस्यान्वयासंभवादित्यर्थः । तादृशशब्दः आपः इतिशब्दः । आदिपदेन नित्यबहुवचनान्तदारादिपदं ग्राह्यम् ।
ननु आपः ' इत्यत्रैका जलव्यक्तिरनेकाश्च जलगतमाधुर्यादिगुणव्यक्तय इति मिलित्वा तत्र बहुत्वमस्येवेति तत्र प्रथमा बहुवचनार्थ बहुत्वस्यान्वये न योग्यताविरह इति नात्रादिशब्दोत्तर प्रथमाबहुवचनं निरर्थकमित्याशङ्कते - यत्विति । परिहरति- तन्नेति । परिहारहेतुमाह-प्रकृत्यर्थेति, अनेकवृत्तिसंख्यान्वयस्य = द्वित्वबहुत्वादिसंख्याया अन्वयस्तु प्रकृत्यर्थतावच्छेदक उद्देश्य-तावच्छेदकव्याप्यपर्याप्तिसंबन्धेनेत्र भत्रतीति पूर्वम् ( पृ० १३७ ) " उद्देश्यतावच्छेदकव्याप्यत्वविशिष्टपर्याप्तरेव संसगंतो वगमात् " इत्यनेन प्रतिपादितम् ' आपः ' इत्यत्र प्रकृत्यर्थता ( उद्देपता ) वच्छेदकं जलत्वमेव तथा च जलत्वव्याप्यत्र हुत्वपर्याप्तिर्जले एव संभवति न तु जलगत•गुणेष्वपीति तादृशसंबन्धेन जलस्त्रव्याप्यपर्याप्तिसंबन्धेन तथाविधबहुत्वान्वये = जलत्वव्याप्यपर्या. तिबहुलस्यामध्ये जलगत गुगानां योग्यता नास्ति - जलीयगुणेषु जलत्वाऽभावादिति नाऽपूशब्दोत्तरप्रथमात्रहुवचनार्थ दुवस्य जलेन सह जलीयगुणेष्वन्वयः संभवति येन प्रथमा-बहुवचनस्य निरर्थकत्वं न स्यादित्यर्थः । अन्यथा = यदि ' आपः इत्यत्र जलगतगुणवृत्तिसंख्यामादाय बहुत्वान्वयो युक्तः सात्तदा जलसमीपवर्तिघटपटादिवृत्तिसंख्यामादायापि घटपटादिसाधारगस्यापि बहुलस्य जलेऽन्त्रयसंभवाज्जलगतगुणादिसाधारणबहुखपर्यन्तानुधावनमपि
·
6
सार्थमेव स्यात् न च आप: " इत्यन्त्र जले घटपटादिसाधारण बहुत्वस्यान्वयो युक्तस्तथा जलीयगुणसाधार गबहुत्वस्याप्यन्वयो न युक्त इति प्रथमाबहुवचनं निरर्थकमेवेत्यर्थः । एवम् दाराः ‍ इत्यादावपि बोध्यम् ।
C
6
>
ननु
आपः ' इत्यत्र न जलत्वमात्रावच्छिन्नः प्रकृत्यर्थो येन जलवव्याप्यायप्तिः संबन्धत्वेन तादृशसंबन्धेन जलीयगुणेषु बहुत्ान्वयोपपत्तिर्न स्यात् किं तु अजहत्स्वार्थलक्षणया= स्वार्थं जलमत्यक्त्वैव जल जलगतगुणो नयसाधारणो यस्तृशामकत्वादिरूपो धर्मस्तदवच्छिन्न एव प्रकृत्यर्थस्तथा च प्रकृत्यर्थ नावच्छेदक तृट्शामकत्वं तादृशतृट्शामकत्वव्याप्यबद्दुत्वपर्याप्तेर्जले इव जलगुणेष्वपि सत्व तृट्शामकत्वव्याप्यपर्याप्तिसंबन्वेन बहुत्वस्य जलजलगतगुणसाधारण्येना
"Aho Shrutgyanam"
८