Page Text
________________
.
:
:
पदार्थान्तरान्वयविचारः] व्युत्पत्तिवादः।
(१६५) 'अत्र घटौ स्तः' इत्यादावेतद्देशवर्तमानत्वादिरूपविधेयस्य तद्वदन्यावृत्तित्वरूपव्याप्तिमञ्चैतदेशस्यैकघटादिव्यक्तिमात्राधिकरणत्वे घटपटादिनिष्ठदित्वमेव, घटत्वव्याप्यपर्याप्तिरूपोद्देश्यतावच्छेदकताघटकसंबन्धावच्छिन्नतद्वत्वं च घादौ यस्याप्यन्वयो न संभवति- संबन्धाभावे संबन्ध्यन्वयासंभवादित्येकघटसत्त्वे 'भत्र घटौ स्तः । इतिवाक्यस्य प्रामाण्यं नोपपद्यते, यद्यप्येतद्देशस्थघटे देशान्तरस्थघटे च मिलित्वा घटत्वन्याप्यपर्याप्तिसंबन्धेनैकं द्वित्वमस्त्येव तथापि तद् द्वित्वं विधेयव्याप्यं नास्ति-एतद्देशवृत्तित्वाश्रयत्वरूपविधेयाभाववाति देशान्तरस्थघटेपि तस्य सत्त्वादिति न तद् द्वित्वं संबन्धघटकत्वेन ग्राह्यम् । एकघटसत्त्वदशायां तत्र विधेयव्याप्यं द्वित्वं नैवोपलब्धुं शक्यते येन तद्वत्त्वसंबन्धेनैकघटे विधेयान्वयः स्यादिति यावत् ।
एतदेशे एकघटैकपटसत्त्वेपि ' अत्र घटौ स्तः ' इति प्रयोगो न संभक्तीत्याह- अन्न घटौ स्तः । इत्यादिना । एतद्देशस्यैकघटादिव्यक्तिमात्राधिकरणत्वे एतद्देशे एकघटैकपटसत्त्वे. मात्रपदेन द्वितीयघटव्यक्तिनिरासः, एतद्देशवर्तमानत्वादिरूपविधेयस्य एतद्देशवृत्तित्वाश्रयत्वरूपविधेयस्य, तद्वदन्यावृत्तित्वरूपव्याप्तिमच्च-व्याप्यं च धटपटोभयनिष्ठमेव द्वित्वं न तु घटद्वयनिष्ट द्वित्वं घटद्वयनिष्ठद्वित्वस्यैतद्देशवृत्तित्वाश्रयत्वरूपविधेयाभाववति देशान्तरस्थघटेपि सत्त्वेन विधेयव्याप्यस्त्राभावात् . तथा चैकघटैकपटसत्त्वदशायां बटादौ घटत्वव्याप्यपर्याप्तिरूपोद्देश्यतावच्छेदकताघटकसंबन्धावच्छिन्नतद्वत्त्वम्-घटत्वव्याप्यपर्याप्तिरूपो य उद्देश्यतावच्छेदकताघटकसंबन्धस्तदवच्छिन्नतद्वत्त्वम् अर्थात्- उद्देश्यतावच्छेदकघटत्वव्याप्यपर्याप्तिसंबन्धेन तद्वत्त्वम्-विधेयच्याध्यद्वित्ववत्त्वं बाधितमेव ( विधेयव्याप्यद्वित्वस्यात्र घटत्वपटत्वोभयव्याप्यपर्याप्तिसंबन्धेनैव सवात् ) इति न तादृशवाक्यस्य= अत्र घटौ स्तः । इतिवाक्यस्य प्रामाण्यसित्पन्क्या। अर्थात् ' अत्र घटौ स्तः ' इत्यादि व्यासज्यवृत्तिधर्मावच्छिन्नोद्देश्यताकशाब्दबोधस्थले विधेयव्याप्यव्यासज्यवृत्तिद्वित्ववत्वसंबन्धेन विधेयान्वयो भवतीति स्वीकृतम्, तथा चैतद्देशे एकपटैकपटसत्त्वदशायामेतदेशवृत्तित्वाश्रयत्वरूपविधेयव्याप्यद्वित्ववत्त्वरूपो विधेयसंबन्धो घटपटोमयस्मिनेवास्ति ( इति 'अत्र घटपटौ स्तः । इतिवाक्यस्य प्रामाण्यमुपपद्यते) न त्वेकस्मिन्- घटे. पटेन सहवर्तमानकस्मिन्नेतद्घटे घटपटोभयगतविधेयव्याप्यद्वित्वस्य घटत्वपटत्वोभयव्याप्यपर्यातिसंबन्धेन सत्त्वेपि घटत्वव्याप्यपर्याप्तिसंबन्धेनाऽसत्त्वात्, यच्च द्वित्वम् एतद्देशस्थे देशान्तरस्थे च मिलित्वा घटद्रयेस्ति तस्यैतदेशवृत्तित्वाश्रयत्वरूपविधेयव्याप्यत्वं नास्ति- एतद्देशवृत्तित्वाश्रयत्वरूपविधेयामावति देशान्तरस्थघटेपि सत्त्वात् , ता चात्र पटेन सह वर्तमानेकघटे घटत्वव्यापक पुर्याप्तिसंबन्धेन विधेयव्याप्यद्वित्ववत्त्वस्य संसर्गभूतस्याऽभावात् तादृशसंसर्गेणैतदेशवृत्तित्वाश्रयस्वरूपविधेयस्यान्वयोपि न संभवति ( संबन्धाभावे संबन्ध्यन्वयाभावस्थावश्यंभावात् ) इत्येक
टैकपटसत्त्वेपि अत्र घटौ स्तः । इतिप्रयोगस्यापत्ति स्त्येवेत्यर्थः । घटपटोमयसत्त्वे ' र पटौ स्तः । इतिवाक्यस्य प्रामाण्यनिरासाथ तादृशधर्मवत्त्वम् विधेयव्याप्यव्यासज्यवृत्तिद्वित्वा
"Aho Shrutgyanam"
| SR No. | 009523 |
| Book Title | Vyutpattivada Adarsha Vyakhya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanacharya |
| Publisher | Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 668 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 20 MB |