Page Text
________________
संख्याऽनुयोगि विचार : ]
व्युत्पत्तिवादः ।
शर्मावच्छिने इतरान्वयबोधजनकसामध्या उभयादिविषयकपदार्थान्तरान्वयबुद्धित्वमेव जन्यतावच्छेदकं वक्तव्यमिति द्वित्वादिनैकघटादिमात्रविषय केतदेशवृत्तित्वाद्यन्वयबोधो न संभवतीति न तादृशबोधतात्पर्येण तादृशप्रयोगापत्तिरिति वाच्यम्, योग्यताभ्रमेण ' आकाशावत्र स्तः ' इत्यादिवाक्याद् द्वित्वादिनैकव्यक्तिमात्रविषयक पदार्थान्तरान्वयबोधात् तादृशव्युत्पत्तेस्तन्निर्वाहककार्यकारणभावस्य च कल्पनाऽसंभवात् ।
( १५९ )
"
तु
वास्तद्विषयको यो बोधस्तज्जनकसामय्या योग्यताज्ञानादिरूपया व्यासज्यवृत्तिद्वित्वादिधर्मावच्छिन्नघटद्वयादावेव पदार्थान्तरान्वयविषयको बोधो जायते इति स्वीकर्तव्यं तथा च व्यासज्यवृत्तिद्वित्वादिधर्मावच्छिन्ने इतरांन्वयबोधजनकसामग्र्या द्वित्वादिनैकघटविषयक एतद्देशवृत्तित्वाश्रयत्वान्वयबोधो न संभवति, अर्थात् एकघटव्यक्तौ उभयवृत्तिद्वित्वस्य सत्त्वेप्येतद्देशवृत्तित्वाश्रयवस्यान्ययो न संभवति - एकघटव्यक्तौ द्वित्वस्य पर्याप्त्यभावाद् द्विपर्याप्तिस्तु घटद्वये एवास्तीति एवैतद्देशवृत्तित्वाश्रयत्वस्थान्वयः अत्र घटौ स्तः ' इत्यत्र संभवतीति न तादृशतात्पर्येण= एतदेशवर्तमानैकमात्रघटे एतद्देशवृत्तित्वाश्रयत्वबोधनतात्पर्येण एतदेशे एकमात्रघट सत्त्वदशायामितियावत् तथाप्रयोगापत्तिः = ' अत्र घटौ स्तः ' इतिप्रयोगापत्तिरित्याशङ्क्याह - न चेति । अत्र च " द्वित्यादिनैकघटादिमात्र विषय कैतं देशवृत्तित्वाद्यन्वयबोधो न संभवतीति- उभयत्वावच्छिन्नघटद्वयविशेष्यकैतदेशवृत्तित्वप्रकारकान्वयबुद्धित्वरूपमुक्तसामग्री कार्यतावच्छेदक मुभयत्वा नोभयविशेष्यकैतदेशवृत्तित्वप्रकारिकायाम् अत्र घटौ स्तः ' इत्याकारकबुद्धावेवास्ति न ' अत्रे घटौ स्तः' इत्याकारकद्वित्व विशिष्ट कघटमात्र विषयकैतदेशवृत्तित्व प्रकार कान्वयबोधेस्त्यत उक्तसामग्रीबलात् कार्यतावच्छेदकानाक्रान्त द्वित्वविशिष्टे कघटमात्र विषय कैतदेशवृत्तित्वप्रकारको बोध पादयितुं न शक्यते इति तादृशंबोधतात्पर्येण द्वित्वं विशिष्टैक घटमात्रविशेष्य के तदेशवृत्तित्वप्रकारकबोधः ' अत्र घटौ स्तः इति वाक्याज्जायतामिति तात्पर्येण न तादृशप्रयोगापत्तिः= अत्र घटौ स्तः' इतिप्रयोगापत्तिः " इति कृष्णंभङ्काः । परिहरति-- योग्यताभ्रमेणेति, आकाशौ द्वौ ' इत्याकारकभ्रमे जाते यदा योग्यताभ्रमेण ' अत्राकाशौ स्तु:' इतिवाक्यमुच्चायेते तदाऽन्वयितावच्छेदकव्यासज्यवृत्तिद्वित्वस्याऽऽकाशपदोत्तरद्विवचनार्थस्य पर्याप्तिस्तु व्यक्तिद्वये एव संभवति नाकाकव्यक्ती. आकाशस्य चैकैव व्यक्तिरिति तत्राका शैकव्यक्तावप्येतदेशवृत्तित्वाश्रयत्वरूपपदार्थान्तरस्यान्वयो भवतीत्युक्तव्युत्पत्तौ व्यभिचारः प्राप्त इति तादृशव्युत्पत्तेः =" व्या"संवृत्तिधर्मो यत्रान्त्रयितावच्छेदकस्तत्र यावत्स्वन्वयितावच्छेदकस्य पर्याप्तिस्तावतामेव पदार्थान्तरेणान्वयः " इतिव्युत्पत्तेः कल्पना न संभवति, तथोक्तव्युत्पत्तिनिर्वाहक कार्य कारणभावस्य =-= व्यासज्यवृत्तिर्मागच्छने इतरपदार्थान्वयबोधजनक सामग्र्या व्यासज्य वृत्ति द्वित्वादिधर्मपर्याप्त्याश्र
भूद् (सकल) व्यक्तिष्वेव इतर पदार्थान्वय विषयको धो जायते न त्येकव्यक्ताविति कार्यकारणभावस्यापि कल्पना न सभवति - ' अत्राकाशौ स्तः ? इत्यत्र व्यभिचारात्, अत्र व्यासज्यचिद्वि
7
" Aho Shrutgyanam"
| SR No. | 009523 |
| Book Title | Vyutpattivada Adarsha Vyakhya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanacharya |
| Publisher | Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 668 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 20 MB |