Page Text
________________
भेदान्वयवादः ]
व्युत्पत्तिवादः ।
(१०९)
बोधोपमै क्षतिविरहः । आश्रयतासंवन्वस्याभावप्रतियोगितावच्छेदकतया 'न जानाति चैत्रः' इत्यादावाश्रयतासंबन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकज्ञानाद्यभावस्यैव भानसंभवात् । तथा च तत्राख्यातस्याश्रयत्वार्थकत्वं निर्युक्तिकम् ।
न च धात्वर्यज्ञानादेराश्रयतः संबन्धेन चैत्रादिरूपप्रातिपदिकार्थे साक्षात् प्रकारत्वोपराने 'ज्ञानं चैत्रः' इत्यादावपि तथान्वयबोधापत्तिरिति वाच्यम्, ताहशान्वयबोधे आख्यातान्तधातुसमभिव्याहारज्ञानस्य हेतुत्वात् । भवतोप्याश्रयaartaara meशसमभिव्याहारज्ञानस्य हेतुताया आवश्यकत्वात् ।
यतु - 'पचति चैत्र:' इत्यादौ 'पाककृतिमांचैत्रः ' इत्याकारकाख्यातार्थ-
शङ्काप्रयः । क्षतिविरहः = ' न जानाति चैत्रः इत्यत्रान्वयबोधानुपपत्तिर्नास्ति-आश्रयतासंबन्धेन चैत्रे ज्ञानाभावस्य प्रत्येतुं शक्यत्वात्, आश्रयतासंबन्धस्य वृत्तिनियामकत्वेनाभावीयप्रतियोगितावच्छेदकसंबन्धत्वोपपत्तेः । तत्र = ' चैत्रो जानाति इत्यादौ । आश्रयतायाः संसर्गत्वाश्रयणादितिभावः ।
•
ननु यदि ' चैत्रो जानाति ' इत्यत्र धात्वर्थज्ञानस्य चैत्रे आश्रयतासंवन्धेन साक्षादेवान्वयः स्थात्तदा ज्ञानं चैत्रः ' इत्यत्रापि तथान्वयबोधापत्ति. = संसर्गविधयाऽऽकाङ्क्षादिवटेन मासमाज्ञानस्य चैत्रे साक्षादेवान्त्रयः स्यान्न चैतदिष्टमित्याख्यातस्याश्रयत्वार्थकत्वं स्वीकार्य तथा चाश्रयत्वोपस्थापकस्याख्यातस्य ' ज्ञानं चैत्र: ' इत्यत्राभावादाश्रयतासंबन्धेन चैत्रे धात्वर्यज्ञानस्यान्चयापत्तिर्नास्तीत्याशङ्क्याह- न चेति । परिहारहेतुमाह - तादृशेति । तादृशान्त्रययीधे=आश्रयतासंबन्धे यबोधे आख्यातान्तधातुपदसमभिव्याहारज्ञानस्य कारणत्वात् L ज्ञानं चैत्र: ' इत्यत्र चाख्यातान्तधातुपदसमभिव्याहाराभावान्नाश्रयतासंबन्धेन चैत्रे धात्वर्थज्ञानस्यान्ययापत्तिरित्यर्थः । भवतः = प्रकारतावादिनोप्याऽऽश्रयताप्रकारकबोधे-'ज्ञानाश्रयत्ववांश्चैत्रः इति बोधे तादृशाभिव्याहारज्ञानस्य = जानाति चैत्र: ' इत्याकारकाख्यातैकवचनान्तज्ञायातुसमभिव्याहृतप्रथमैकवचनान्त चैत्रपदज्ञानस्य हेतुताया आवश्यकत्वात्, अन्यथा 'ज्ञानं 'चैत्रः' इत्यत्राश्रयतोपस्थापकाख्याताभावेनाश्रयतासंवन्धप्रकारकान्वयवोवस्य वारणे कृतेपि 'जानन्ति चैत्रः इत्यत्राश्रयतायकारकः ज्ञानाश्रयत्व श्वित्रः ' इत्यन्वयबोधापत्तिः स्यादेवाश्रयतोपस्या करणावातस्य सत्त्वात् तद्वारणार्थं तवाप्युक्तरीत्योक्तसमभिव्याहारज्ञानस्य हेतुत्वस्वीकारे आवश्यके आख्यातस्याश्रयत्वार्थकत्वकल्पनं निर्युक्तिकमेव उक्तसमभिव्याहारज्ञानेनैव कारणीभूतेन सर्वाऽनिष्टनिवारण संभवादित्यर्थः ।
--
C
6
"
पुनरपि जानाति ' इत्यादावाख्यातस्य सार्थकतामुपपादयति- यत्त्विति ( तदप्यरादिवन्तः) । ' पचति चैत्र: ' इतिवाक्यात् ' पाककृतिमचित्र:' इत्याकारकः शाब्दबोधो जायते अत्र चैत्रे कृतिः प्रकारतया मासने प्रकारतया भानं च पदेनोपस्थितस्यैव महतीत्यवारयाते
"Aho Shrutgyanam"
| SR No. | 009523 |
| Book Title | Vyutpattivada Adarsha Vyakhya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanacharya |
| Publisher | Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 668 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 20 MB |