Bruhannyasa Part 6

SR No.: 009518
Original Sutra Author: N/A
Author: Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad
Publication Year: 1983
Total Pages: 296
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 10 MB

Page 283

-
-
[पा०४. स. १६४] श्रीसियमचन्द्रशब्दामुशासने षष्ठोऽध्यायः । ३२७ इति तदन्तविधेराह-दौ द्रोणौ पचतीति । तद्धितार्थे । तस्याफर्मकत्वम् , यदा चान्तर्भावितण्यर्थतया कर्मस्था क्रिया द्विगौ सति अनेनाभि पक्षे इणि च तयोः “अनाम्न्यद्विः । तेनोप्यते तदा सकर्मक इति । प्लुम्" [६.४.१४१.] इति पिल्लुपि स्त्रियां छिद्रोणीति । अत्र च सर्मकस्यैव ग्रहणमित्याह-सत्र सकर्मक 40 ॥६।४।१६१॥
इह ग्राम इति । प्रस्थादिरन्तर्भाति तमयं समावेशयती
त्यर्थप्रसीतेस्तदाह-संभवत्यवगृहणातीत्यर्थ इति । ननु संभवदवहरतोष ॥६॥१६॥
पचत्यर्थे पूर्वमेव वैकल्पिकस्याञः, पक्षान्तरे इकणस्याप्युदाहृत स.प्र.-समिति वितीयान्ताम्माम्नःपचति । एवेति पुनरत्र तदनुकर्षणार्थश्चकारो व्यर्थ इति चेदप्राहसंभषदवहरतोधार्थयोर्यथाविहितामिकणादयो बकारः पचता संभवदवहरतोः समुच्चयार्थ 45 भवन्ति । तत्राधेयस्य प्रमाणानतिरेकेण धारणं| इति । तेन च पचता सह समुचितयोरनयोरथयोः सहयो
संभवः। अतिरेकेणावहारः । प्रस्थं पचति सरत्रानुत्तिर्भवतीत्यग्रिमसूत्रेषु सर्वेषां (त्रयाणामपि) संबन्धः 10 संभवत्यषहरति वा प्रास्थिका कटा सिद्धो भवति । अनुकर्षणार्थ
प्रास्थिकी स्थाली । एवं खारीकः । इति न्यायेन पचदर्थस्योत्तरत्रानुवृत्तिर्न स्यात् । तदाहकौरविकः । संभवतिः अकर्मकः सकर्मकच तेनोसरत्रार्थत्रयस्याप्यनुवृत्तिरिति ।।६।४।१६२॥ :0 संभवति । तत्र सकर्मक इह प्रामः ।। पायाचितादकादीनो वा ॥२६॥
संभवत्यवगृहणातीत्यर्थः। चकारः पचता 15 संभवदवहरतोः समुपयार्थः। तेनोत्तरत्रार्थ
त० प्र०-पात्र आचित आढक इत्येतेभ्यो त्रयस्याप्यनुवृत्तिः ॥१६॥
द्वितीयान्तेभ्यः पचतूसंभवदवहरस्स्वर्थेषु ईनः
प्रत्ययो वा भवति । पक्षे इकण् । पात्रं पचति श० म० ग्यासानुसन्धानम्-संभ । समिति
संभवत्यवहरति वा पात्रीणः । पात्रिकः। 55 संबध्यते । चकारेण च पूर्वार्थस्य. पचतः समुच्चयस्तथा
पात्रीणा। पात्रिकी स्थाली । आचितीना। सूत्रार्थमाह-समिति द्वितीयान्ताम्माम्न इति । संभ
आचितिकी। आदकीना।पात्रादयः आदकिकी। 20 बदबहरतोः प्रत्ययवाच्यत्वेन ग्रहीतयोरर्थ विविष्य पाहयति
परिमाणशब्दाः ॥१६॥ ताधेयस्य प्रमाणानतिरेकेण धारणमिति तत्र
श. म. न्यासानुसम्धानम्-पात्रा० । तयोः संभवदहरतोर्मध्ये, आधेयस्य स्वस्मिन्नाहितस्य प्रस्थादेः
समिति पचति संभवदवहरतोरिति च संबध्यते । तथा च 60 (प्रस्थपरिमिततण्डुलादेः) प्रमाणात् स्वीयाद् विस्ताराद् अनतिरेकेण अतिरेफाधिक्यं वदभावेन अन्तर्गततयेति
सूत्रार्थमाह-पात्र आथित आदक इत्येतेभ्य इत्यादिना ।
ईनस्य विकल्पेन विधानात् तदभावपक्षे औत्सर्गिक इकणि25 यावत् धारणं संभवशब्दवाच्यमित्यर्थः। अथावहार
त्याह-पक्षे इकणिति । पात्रादीनां भाजनाद्यर्थवाचिनां पदार्थमाह-अतिरेकेणावहार इति । आधेयस्य प्रमा
पचदाद्ययः कयं संबन्ध इत्याशङ्कायामाह-पावादयः णातिरेकेण धारणम्, आधिस्पेन धारणमिति यावत्
परिमाणशब्दा इति । तया च परिमाणवाचकानामेषां हर अबहारशब्दवाच्यम्। आधेयस्यामीयमानत्यमवहार इति
स्थपरिमितान्नपरत्वे पचत्यादिभिः संबन्धः सूपपादः इति मावः । काशिकायर्या तु उपसंहरणमवहार इत्युक्तम् । बाल
भावः ॥६४११६३॥ 30 मनोरमाका रेप उपसंहरणमित्यस्य किशिदूनमपि यथा प्रस्थ. परिमितं भवति तथा धारणमित्यर्थ उक्तः । स च उक्ताद
द्विगोरीनेकटौ वा ॥६४।१६४॥ दि मिन्न एव पर्यवस्यति, किमत्र युक्तमिति लक्ष्यफ- त० प्र०-पाशचितादकान्ताद् दिगोद्विती. चक्षुष्का एव जानीयुः । उदाहरति-प्रस्थं पचतीत्यादिना। यान्तात् पचदादिषु त्रिष्वर्थेषु ईन इकट् इत्येतो 70
प्रस्यमित्यस्य प्रस्थमितमित्यर्थः । भूधासोरकर्मफतया संपूर्व- | प्रत्ययौ वा भवतः। पक्षे इकण् । तस्य च 35 स्यापि तस्याकर्मकायमेवेति तचोगे कयं द्वितीयेति शङ्कायां | 'अनाम्न्यद्विः प्लुप्' [६.४.१४१.] इति लुप
तस्य सकर्मकत्वमपीति सूचयति-संभवतिरकर्मकः सक- | नानयोपिंधानसामात् । पात्रे पचति संभवमकमेति । यदा संभवतिना कर्तस्था क्रियोच्यते तदा .त्यवहरति वा विपात्रीणः । दिपात्रिकः । दि.
"Aho Shrutgyanam'