Bruhannyasa Part 6

SR No.: 009518
Original Sutra Author: N/A
Author: Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad
Publication Year: 1983
Total Pages: 296
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 10 MB

Page 117

[ पा० १ सू० १३८. ]
श्रीसिद्धहेमचन्द्र शब्दानुशासने षष्ठोऽध्यायः ।
१०५
यूनि लुप ||६|१|१३७॥
यून्यपत्ये विहितस्य प्रत्ययस्य प्राजितीये स्वरादौ प्रत्यये विषयभूतेऽनुत्पन्न एव लुप् । भवति । लुपि सत्यां यो यतः प्राप्नोति स
एव भवति, न तु लुप्तप्रत्ययान्तत्वनिबन्धन इति । अथोदाहरणेषु प्रक्रियां प्रदर्शयति- पाण्टाहृतस्यापत्यं पाण्टाहृतिरित्यादिना । अदन्तत्र निमित्तः इञ् । ततो 40 युवापत्ये णः, तत इदमर्थे ईये विवक्षिते णस्यानेन सुपि
5 तत उत्पद्यते । पाण्टाहृतस्यापत्यं पाण्टाहृतिः, } इञन्तत्वनिबन्धनमेव कार्य भवतीति । एवं सर्वोदाह ्मणेषु
स्पष्टमेव विवृतम् |
तस्यापत्यं युषा पाण्टाहृतः । पाण्टाहृतिमिमसाण्णच' [६.१.१०४.] इति णः । तस्य छात्रा इति प्राजितीये स्वरादौ चिकीर्षितं णस्य लुप् । तत इञन्तं प्रकृतिरूपं संपन्नम् इति 10 'वृद्धेञः ' [ ६.३.२८. ] इत्यञ् भवति । पाण्टाहृताः ।
भगवित्तस्यापत्यं भागवित्तिः तस्यापत्यं युषा भागवित्तिकः । " भागवित्तितार्ण बिन्दय०" [६.१.१०५. ] इत्यादिना इकण, तस्य छात्रा इति पूर्ववदिकणि निवृत्तेऽञ् । भागवित्ताः । 15 वृषस्यापत्यं वार्ष्यायणिः । तस्यापत्यं युवा वाणीयः, 'सौयामायनि०' [६.१.१०६.] इत्यादिनेयः । तस्य छात्रा इति पूर्ववदीयस्य | लुपि 'दोरीय:' [ ६.३.३१.] इतीयः । वार्ष्यायणीयाः । कपिञ्जलादस्यापत्यं कापिञ्जलादि20 स्तस्यापत्यं युवा कापिञ्जलयः । कुर्वादि
त्वाद् ऽयः । तस्य छात्राः पूर्ववद् ज्यस्य लुपि 'वृद्धेञः' [६.३.२८]. इत्यत्र । कापिञ्जलादाः । ग्लुचुकस्यापत्यं ग्लुचुकायनिः तस्यापत्यं युवा raौचुकायनः । औत्सर्गिकोऽण् । तस्य छात्रा 25 इति पूर्ववदणो लुपि पुनः शैषिकोऽणेव भवति
ग्लौचुकायनाः । स्वर इत्येव ? पाण्टाहृतमयम् । वार्ष्यायणीयरूप्यम् । प्राजितीय इत्येव ? भागवित्तिकाय हितं भागवित्तिकीयम् ||१३७||
श०म० न्यासानुसन्धानम् - यूनि । प्रागू30 जितीये स्वरे इत्यनुवर्तते । तथा च सूत्रार्थमाह-यून्यपत्ये विहितस्य प्रत्ययस्येत्यादिना । 'प्राजितीये स्वरे' इति विषयसप्तम्यन्तं पदद्वयमिति पूर्वसूने निर्णीतमेवेति सिद्धवदाह-विषयभूते इति । तदर्थ स्पष्टयतिअनुत्पन्न एवेति । लपि सत्यामपि लुप्तप्रत्ययान्तत्वनिबन्धनं 35 कार्य स्यादुत ततः पूर्वावस्थापन्न निबन्धनमेवेति सन्देहे आह-लुपि सत्यां यो यतः प्राप्नोतीति । अयमर्थःप्रत्यये लुप्ते सति शिष्यमाणाद् यः प्रत्ययः प्राप्नोति स १४ सिद्धहेमचन्द्र०
पदकृत्यं प्रदर्शयति - स्वर इत्येवेत्यादिना । पाण्टाहृतेभ्य आगतमित्यर्थे पाण्टाहृतमयमिति रूपम् । तत्र मयो 45 रूप्यस्य च स्वरादित्वाभावान्नास्य प्रवृत्तिरिति भावः ||६|१|१३७।।
वायनणायनिञः ||६|१|१३८||
आयनण आयनिञश्च यून्यपत्ये विहितस्य प्रारजितीये स्वरादौ प्रत्यये विषयभृते लुब 50 वा भवति । गर्गस्यापत्यं गार्ग्यः, तस्यापत्यं युवा गाययणः । " यञिञ०:”[६.१.५४.] इत्यायनम् । तस्य छात्रा गार्गीयाः, गार्ग्यायणीया वा । 'दोरीय:' [६.३.३१.] इतीयः । चिङ्कस्यापत्यं युवा चैङ्कायनः । तस्य छात्राः चैङ्कीयाः, 55 चैङ्कायनीया या । आयनिञः खल्वपि । होरपत्यं हौत्रः, तस्यापत्यं युवा हौत्रायणिः । 'द्विस्वरादणः' (६.१.१०९. | इत्यायमिञ् । तस्य छात्राः हौत्रीयाः, हौत्रायणीया या । "दोरीयः” |[६.३.३१. / इतीयः । आयनणो णित उपादानाद 60 जितः पूर्वेण नित्यमेव लुप् । अत्रेरपत्यमात्रेयः । तस्यापत्यं भारद्वाजो युवा आत्रेयायणः । 'आत्रेयाद् भारद्वाजे [६.१.२२. ] इत्यायनञ् । तस्य छात्राः आयीयाः ॥१३८||
श० म० न्यासानुसन्धानम् - वाय० । 'यूनि 65 लुक्' इति पूर्वसूत्र विकलं संबध्यते । ततश्च पूर्वेण नित्यं प्राप्ता एतयोर्ल [ अनेन सूत्रे विकल्प इति फलति । उदाहरणेषु तद्विगोति गर्गस्यापत्यमित्यादिना । वृद्धापत्ये “ गर्गादेर्यत्र" [ ६.१.४२. ] इति यञ्, तदन्ताद् युवापत्ये " यञिञः ०" [६.१.५४.] इत्यायनगू । तस्ये 70 दमर्थे ईये विवक्षिते लुम् गार्गीया इति । एवमन्येष्वपि यथोक्तमूहनीयम् || ६|१|१३८ ||
" Aho Shrutgyanam"