________________
ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਨਰਕ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਜੀਵ ਧੂੰਏਂ ਵਾਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਰੰਗ ਹੈ। ਹਰਾ ਰੰਗ ਖਾਸ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਕਲ ਰੰਗ ਸਿੱਧ ਸਰੀਰ ਧਾਰੀ ਦਾ ਰੰਗ ਹੈ। ਮਹਾਭਾਰਤ ਸ਼ਾਤੀਪੂਰਵ 280/34-47)।
ਸ੍ਰੀਮਦ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਵਿਚ ਗਤੀ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ (1) ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ (2) ਸ਼ੁਕ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰਾਤੀ ਵਾਲਾ ਬਾਰ ਬਾਰ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਕਲ ਰਾਤੀ ਵਾਲਾ ਜਨਮ ਮਰਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਤਾ 8/26)।
ਧਮਪਦ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਧਰਮ ਦੇ ਦੋ ਭਾਗ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ “ਪੰਡਿਤ ਮਨੁੱਖ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸ਼ੁਕਲ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ'' (ਧਮਪਦ ਪੰਡਤ ਬੱਗ ਸ਼ਲੋਕ 19)।
ਪਤੰਜਲੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਕਰਮ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਗਤੀਆਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਹੈ (1) ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ (ਬਹੁਤ ਅਸ਼ੁੱਧ) (2) ਸ਼ੁਕਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਸ਼ੁੱਧ) (3) ਸ਼ੁਕਲ (ਸ਼ੁੱਧ) (4) ਅਸ਼ੁਕਲ-ਅਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁੱਧ ਹੈ। ਯੋਗੀ ਦੀ ਕਰਮਜਾਤ ਅਸ਼ੁਕਲ ਅਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਤਿੰਨ ਕਰਮ ਜਾਤੀਆਂ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸ਼ਵੇਤਸਰ ਉਪਨਿਸ਼ਧ (475) ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀ ਨੂੰ ਲੋਹਿਤ, ਸ਼ੁਕਲ ਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਾਲੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਿਵਸਵੱਰਉਦੇ ਟੀਕਾ ਸ਼ਲੋਕ 156 ਸਫ਼ਾ 42 ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰੰਗ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਣੂਆਂ ਦੇ ਨਾਉ, ਰੰਗ, ਆਕਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ :
(1) ਪ੍ਰਿਥਵੀ : ਇਸ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਬਹੁਤ ਅਲਪੱਤਰ (ਘੱਟ) ਹੈ। ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਹੈ। ਆਕਾਰ ਚੌਰਸ ਹੈ, ਸਵਾਦ ਮਿੱਠਾ ਹੈ।
412