________________
ਵੰਤਰੀਕ (4) ਪ੍ਰਭਾਤਿਕ
| ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਤਿਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਪਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਸਵਾਧਿਆਯ . ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਰਧਰਾਤਰੀ ਵਿਚ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਵੈਰਾਤਰੀਕ ਵਿਚ ਨੀਂਦ ਲਈ
ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਗਾਥਾ 42
ਕਾਯੋਤਸਰ : ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੋਹ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰੀਰ ਗੰਦਗੀ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਆਸਾਰ ਹੈ, ਦੁੱਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਜਦ ਜੀਵ ਇਹ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ਇਹ ਸਰੀਰ ਮੇਰਾ ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹਾਂ! ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੋਚਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਮੋਹ ਘੱਟਦਾ ਹੈ ਇਸ ਹਾਲਤ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਕਾਯੋਤਸਰ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਕ੍ਰਿਆ ਰਹਿਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
| ਕਾਯੋਤਸਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸਰੀਰ ਦਾ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੈ। ਕਾਯੋਤਸਰ ਵਿਚ ਸਾਹ ਜਿਹੀ ਸੂਖਮ ਕ੍ਰਿਆ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਾਯੋਤਸਰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਵੰਡ ਸਰੀਰਿਕ ਸਕਿਛੀ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
(1) ਉਤ-ਤਤ ਖੜ੍ਹਾ ਧਰਮ ਸ਼ੂਕ ਧਿਆਨ (2) ਉਤਤ | ਖੜ੍ਹਾ ਨਾ ਧਰਮ ਨਾ ਸ਼ੁਕਲ
ਆਰਤ, ਰੋਦਰ ਧਿਆਨ (3) ਉਤਤ ਨਿਸ਼ੱਣ ਖੜ੍ਹਾ ਆਰਤ, ਰੋਦਰ, ਧਿਆਨ (4) ਨਿਸ਼ੱਣ ਉਤਤ , ਬੈਠਾ ਧਰਮ, ਸ਼ੁਕਲ, ਧਿਆਨ
258