________________
ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮੌਤ ਵੀ ਸਮਾਧੀ ਸੁਖ ਵਾਲੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਉਤਰਾਧਿਐਨ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਧੀ ਮਰਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: ਸਮਾਧੀ ਮਰਨ ਅਤੇ ਬਾਲ ਮਰਨ। ਸਮਾਧੀ ਮਰਨ ਨੂੰ ਪੰਡਿਤ ਮਰਨ ਵੀ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ ਬਾਲ ਮਰਨ ਹੈ ਜੋ ਅਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਮਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਸੂਤਰ ਦੇ 5/32 ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ:
“ਜੋ ਮੌਤ ਤੋਂ ਭੈਅ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਬਚਾਓ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਮੌਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਜੋ ਭੈਅ ਰਹਿਤ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਮੌਤ ਵੀ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਗਲ ਨਾਲ ਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਗਿਆਨੀ ਲਈ ਮੌਤ ਦਾ ਅਰਥ ਬੇਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਮੌਤ ਤੋਂ ਨਿਰਭੈ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਮਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨੀ ਭਾਵ ਨਾਲ ਸ਼ਰੀਰ ਇੱਛਾ ਪੂਰਵਕ ਤਿਆਗ ਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਵਾਰਥ, ਹਰ, ਇੱਛਾਵਾਂ, ਵਾਸ਼ਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਮਰਨਾ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਲਟ ਸ਼ਰੀਰ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰਿਕ ਵਸਤਾਂ ਤੋਂ ਹਟਾ ਸਮਾਧੀ ਵੱਲ ਲਾਉਣਾ ਪੰਡਿਤ ਮਰਨ ਹੈ। ਆਚਾਰਿਆ ਸੰਮਤਭੱਦਰ ਨੇ ਸੰਲੇਖਣਾ ਸੰਥਾਰੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਰਤਨਕਰੰਡ ਵਕਾਚਾਰ ਅਧਿਐਨ 5 ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ ਹੈ:
“ਕਸ਼ਟ, ਅਕਾਲ, ਬੁਢਾਪਾ ਅਤੇ ਨਾ ਠੀਕ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਆ ਜਾਣ ਤੇ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗ ਨੂੰ ਸੰਖੇਲਨਾ ਆਖਦੇ ਹਨ”। ਸੰਖੇਲਨਾ ਸਾਧੂ ਤੇ ਉਪਾਸ਼ਕ ਦੋਹਾਂ ਲਈ ਵਰਤ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
ਸਮਾਧੀ ਮਰਨ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ: 1. ਸਾਗਾਰੀ ਸੰਧਾਰਾ, 2. ਆਮ ਸੰਥਾਰਾ। ਸਾਗਾਰੀ ਸੰਥਾਰਾ ਅਚਾਨਕ ਕਸ਼ਟ ਆ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦ ਸੰਥਾਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਉਸ ਕਸ਼ਟ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਆਮ ਸੰਥਾਰਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਸੰਧਾਰਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਨਾ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਕਾਰਨ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਰ ਆਸ਼ਾ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਸਾਧਕ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮੌਤ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ, ਦੇਹ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦਾ ਪਾਲਣ - ਪੋਸ਼ਨ ਤਿਆਗ ਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੌਤ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
II
