________________
ਭੂਮਿਕਾ
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਸ਼ਵੇਤਾਵਰ ਅਰਧ ਮਾਗਧੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਲਿਖਿਤ ਰੂਪ ਆਚਾਰਿਆ ਦੇ ਅਧੀਗਣੀ ਸਮਾ ਸ਼ਮਣ ਨੇ ਮਹਾਵੀਰ ਸੰਮਤ 980 ਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਬਲੱਭੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੁਨੀ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਾਰਾ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਸਾਧੂ ਵਰਗ ਨੂੰ ਮੂੰਹ-ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਸੀ। ਪਰ ਜਦੋ ਯਾਦ ਸ਼ਕਤੀ ਘਟਣ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਸਾਧੂ ਸਮਾਜ ਲਿਖਤ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲੱਗਾ। ਇੱਕ ਦੂਸਰਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਸੀ, ਕਿ ਯਾਦ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਕਾਰਨ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਇਸ ਉਥਲ ਪੁਥਲ ਵਿੱਚ 12ਵਾਂ ਦਰਿਸ਼ਟੀਵਾਦ ਅੰਗ ਤਾਂ ਸਮੁੱਚਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਚਾਰੰਗ ਸੁਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਿਆਕਰਣ ਸੂਤਰ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ। | ਵਰਤਮਾਨ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਜੋ ਸਵਰੂਪ ਨੰਦੀ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸ਼ਲੋਕ, ਪਦ, ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਕਈ ਥਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਗ੍ਰੰਥ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਸੰਸਾਰਕ
ਕਿਣਕ ਨੰਦੀ ਸੁਤਰ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਗਮ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਹਨ: ਕਾਲਿਕ ਤੇ ਉਤਕਾਲਿਕ। ਸ਼ਾਸਤਰ ਉਤਕਾਲਿਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ
ਕਿਣਕ ਸੂਤਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਚਾਰਿਆ ਜਿਨ ਚੰਦਰ ਸੁਰੀ ਨੇ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰੰਥ ‘ਵਿਧਿ ਮਾਰਗ ਪਾ` ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗ੍ਰੰਥ ਨੰਦੀ ਸੁਤਰ ਦੇ ਪਾਕਸ਼ਿਕ ਸੂਤਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੂਤਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਮੋਰਿਆ ਸਮਰਾਟ ਚੰਦਰ ਗੁਪਤ ਮੋਰਿਆ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਚੰਦਰ ਗੁਪਤ ਮੋਰਿਆ ਦਾ ਨਾਂ ਸਤਕਾਰ ਨਾਲ ਆਇਆ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਾ:
ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਮਾਧੀ ਮਰਨ ਦਾ ਆਪਣਾ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਉਂਝ ਜੀਵਨ ਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਨਾਉਂ ਸੰਸਾਰ ਹੈ ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਜੀਵਨ ਸੁਖੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ
