________________
ਸਮਣ ਸੂਤਰ ਤਿੰਨ ਸਿੱਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਲੋਕ ਬਾਰੇ ਜਿਹੀ ਜੰਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਛੇ ਦਰਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਅਨਾਦਿ ਅਨੰਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਕਰਤਾ ਧਰਤਾ ਜਾਂ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਮਨੁੱਖ ਜਾਂ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ। ਦੇਸ਼ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹੱਦ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਵਸਤੂ ਦੇ ਸੁਭਾਵ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਮੰਨ ਕੇ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਕੇ, ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਗਿਰਾਵਟ, ਵਰਗ ਭੇਦ, ਵਰਨ ਭੇਦ ਆਦਿ ਦਾ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵਿਵਹਾਰ ਜਗਤ ਵਿਚ ਮਹਾਵੀਰ ਜਿਹਾ ਵੀਰਾਗ ਤੱਤਵਦਰਸ਼ੀ ਹੀ ਇਹ ਆਖ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮਭਾਵ ਹੀ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈ। ਮਨ ਵਿਚ ਮਮਤਾ ਨਾ ਹੋਣਾ ਅਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਸੱਚ ਇਸ ਤਰਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਅਨੁਭਵ ਵਿਚ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਰਗਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਬੜ੍ਹਮਚਰਯ ਹੈ। ਕਰਮ (ਕੰਮ) ਤੋਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਬਾਹਮਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਰਮ ਤੋਂ ਖੱਤਰੀ, ਕਰਮ ਤੋਂ ਬਾਨੀਆਂ ਤੇ ਕਰਮ ਤੋਂ ਸ਼ੂਦਰ। ਚਾਰਿੱਤਰਹੀਣ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰਕੇ ਅਤੇ ਭੇਸ਼, ਧਨ ਅਤੇ ਬਲ, ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਐਸ਼, ਗਿਆਨ ਤੇ ਪੋਥੀਆਂ, ਵੀ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੀਆਂ। ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਾ ਜਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਮਕਾਂਡ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ। ਆਤਮ ਗਿਆਨ, ਆਤਮ ਪ੍ਰਤੀਤੀ ਅਤੇ ਆਤਮਲੀਣਤਾ - ਨਿੱਜ ਆਨੰਦ, ਰਸਲੀਨਤਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਨਿਸ਼ਚੇ ਇਹੋ ਸੀਮਅਕਤਵ ਹੈ ਮਹਾਵੀਰ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰਗ੍ਰੰਥ ਸਨ। ਗ੍ਰੰਥ (ਗੰਢਾਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਉਹ ਦੇਹ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਵਿਦੇਹ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ
11
