________________
ਇਕਤੀਵਾਂ ਅਧਿਐਨ (ਪਾਰਸ਼ਵ ਅਰਹਤ ਰਿਸ਼ਿ ਭਾਸ਼ਿਤ) 1. ਲੋਕ ਕੀ ਹੈ 2. ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਲੋਕ ਹੈ 3. ਲੋਕ ਕਿਸ ਦਾ ਹੈ 4. ਲੋਕ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕੀ ਹੈ 5. ਕਿਸ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 6. ਗਤੀ ਕੀ ਹੈ 7. ਕਿਸ ਦੀ ਗਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ 8. ਗਤੀ ਭਾਵ ਕੀ ਹੈ 9. ਕਿਸ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਆਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪਾਰਸ਼ਵ ਅਰਹਤ ਰਿਸ਼ਿ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਖਣ ਲੱਗੇ “ਲੋਕ, ਜੀਵ ਅਤੇ ਅਜੀਵ ਰੂਪ ਹੈ, ਉਹ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। 1. ਵ ਲੋਕ, 2. ਖੇਤਰ ਲੋਕ, 3. ਕਾਲ ਲੋਕ, 4. ਭਾਵ ਲੋਕ: ਲੋਕ ਅਪਣੇ ਆਤਮ ਭਾਵ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਮਾਲਕ ਪੂਨੇ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਇਹ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਲੋਕ ਹੈ ਅਤੇ ਰਚਨਾਂ ਪੱਖੋਂ ਇਹ ਲੋਕ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜੀਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ ਅਨਾਦੀ ਅਤੇ ਅੰਨਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰੀਣਾਮਕ ਭਾਵ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਪੱਖੋਂ ਇਹ ਲੋਕ ਅਪਣੇ ਸੁਭਾਵ ਵਿੱਚ ਜੋ ਆਲੋਕਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਆਖਦੇ ਹਨ।
“ਜੀਵ ਅਤੇ ਪੁਦਗਲ ਦੀ ਗਤੀ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੀਵ ਅਤੇ ਪੁਦਗਲ ਦੀ ਗਤੀ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੈ। ਵ ਤੋਂ ਗਤੀ, ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਗਤੀ, ਕਾਲ ਤੋਂ ਗਤੀ, ਭਾਵ ਤੋਂ ਗਤੀ। ਗਤੀ ਭਾਵ ਅਨਾਦੀ ਅਤੇ ਅੰਨਤ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਪਹੁੰਚੀਆ ਜਾਵੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਗਤੀ ਹੈ। ਜੀਵ ਉਰਧਵ ਗਾਮੀ (ਉਪਰ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੁਦਗਲ ਅਧੋਗਾਮੀ (ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਕਰਮ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਦਗਲ ਦੀ ਗਤੀ ਪਰੀਣਾਮ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੈ। ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਕਰਮ ਫਲ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੁਦਗਲ ਦੀ ਗਤੀ ਪਰੀਣਾਮ ਦੇ ਫਲ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
“ਕੋਈ ਵੀ ਆਤਮਾ ਕਸ਼ਾਏ ਅਰਥਾਤ ਹਿੰਸਾ ਕਰਕੇ ਸੁਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਜੀਵ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੇਦਨਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਸੁਖ ਰੂਪ ਵੇਦਨਾ ਦੁਸਰੀ ਦੁੱਖ ਰੂਪ ਵੇਦਨਾ। ਮਿੱਥੀਆਂ ਦਰਸ਼ਨ ਸੱਚ ਤੋਂ ਵਿਰਕਤੀ ਆਤਮਾ
[79]
