________________
ਚਾਹੇ ਨਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਜੇ ਮੱਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਭਾਵ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਵੀ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਾਪ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਭਾਵ ਹਿੰਸਾ ਹੈ, ਆਚਾਰਿਆ ਅਮ੍ਰਿਤ ਚੰਦਰ ਨੇ ਜੈਨ ਆਗਮ (ਪੁਰਸ਼ਾਰਥ ਸਿਧੀ ਸਮ ਉਪਾਏ, ਸ਼ਲੋਕ 140) ਦਾ ਸਾਰ ਰੂਪ ਫਰਮਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਰਾਗ, ਦਵੇਸ਼, ਮੋਹ ਆਦਿ ਦੀ ਉਤਪਤੀ, ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਉਤਪਤੀ ਨਾ ਹੋਣਾ ਅਹਿੰਸਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਹਿੰਸਾ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸੇ ਲਈ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਖੁਦ ਅਪਣੀ ਹਿੰਸਾ, ਖੁਦ ਅਪਣੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਚੁਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਸ ਭਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਜਲਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਉਹੀ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਪੇਗਾ। ਭੋਤਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਘੱਟਣ ਵਾਲੀ ਹਿੰਸਾ ਦੁਵ ਹਿੰਸਾ ਹੈ। ਜੇ ਉਹ ਭਾਵ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਰਤਾ ਦੀ ਆਤਮਾ ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਭਾਵ ਅਤੇ ਵ ਦੋਹੇਂ ਹੀ ਹਿੰਸਾਵਾਂ ਹੋਣ ਉੱਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੜੇ ਪਾਪ ਦਾ ਬੰਧਨ ਹੋਣਾ ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਹੈ। ਆਰੰਭੀ, ਉਦਯੋਗੀ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਹਿੰਸਾ ਜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੀ ਲੱਛਮਣ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਗੈਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪਾਪ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਗੈਰ ਜ਼ਰੁਰੀ ਦੀ ਖਿੱਚ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਤਰਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਿਹਿ ਤੱਦ ਹੀ ਪਰਿਹਿ ਹੈ ਜਦ ਉਸ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਮੁੱਰਛਾ (ਲਗਾਉ) ਹੋਵੇ। ਪਰ ਪਰਿਹਿ ਸਾਨੂੰ ਮੁੱਰਛਾ / ਮਾਨਸਿਕ ਜੋੜ | ਲਿਬੜਨ ਅਤੇ ਲਾਲਸਾ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਈ ਰਤੀ ਤੱਕ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਫੇਰ ਮੂਰਛਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤੱਦ ਭਾਵ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਪਾਪ ਢੋਹਨ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਭਲਾ ਹੀ ਬੱਚ ਜਾਈਏ, ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦੀ ਹੱਦ ਦਾ ਉਲੰਘਣ ਕਰਕੇ ਦ੍ਰਵ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਪਾਪ ਨੂੰ ਤਾਂ ਢੋਵਾਂਗੇ । ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਲਈ ਅਹਿੰਸਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜੀਵਨ ਮੁੱਲ ਹੈ। ਉਹ ਅਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੀ ਅੱਖ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਹਿੰਸਾ ਦੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹਨ।
ਜੋ ਵਸਤੂ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਮਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਸੇ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਉਦੇਸ਼ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਡਾ ਹਿਰਦਾ ਕਸ਼ਾਏ (ਵਿਕਰਤੀਆਂ) ਦੀ
22
