________________
ਵਿੱਚ ਜੋ ਧਰਮ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਵਸਤੁ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਨ। ਝਗੜਾ ਵਸਤੁ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਵੇਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹੀ ਸਹੀ ਹੈ? ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਤਿਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਅਪਣੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਹੰਕਾਰ ਵਸਤੂ ਸਵਰੂਪ ਦੀ ਨਾ ਸਮਝੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਮਹਾਵੀਰ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਇਕ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਪੂਰਵਕ ਹਾਸ਼ਿਆ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤਾਤ ਅਤੇ ਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲੈਣ ਜਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੋਜ ਨੂੰ ਇਨਾਂ ਅਧਾਰ ਭੂਤ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂਤ ਵਾਦ ਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ। ਵਸਤੁ ਉਤਪਾਦ, ਵਿਆਏ, ਅਤੇ ਵੋਯ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਭਾਵ ਉਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਪਲ ਕੁੱਝ ਵੱਧਦਾ ਹੈ, ਹਰ ਪਲ ਕੁਝ ਘਟਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ ਕੁੱਝ ਹੈ ਜੋ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਨਵਾਂ ਪਾਣੀ ਆਉਣਾ ਅਤੇ ਪੁਰਾਨਾ ਵਹਿ ਕੇ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਜਾਣ ਨਾਲ ਨਦੀ ਹਰ ਪਲ ਬਦਲਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਬਦਲਾਉ ਦੇ ਹਰ ਪਲ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਉੱਥੇ ਦੀ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਅੱਜ ਵੀ ਗੰਗਾ ਹੀ ਹੈ ਵਸਤੁ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਚਲਦਾ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਹੈ। ਵਸਤੁ ਗੁਣ ਪਰਿਆਯੀ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਗੁਣ ਵਸਤੂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਜਾਤੀ ਤੱਤਵ ਹੈ, ਸਭ ਲਈ ਹੈ ਬਦਲਦਾ ਨਹੀਂ। ਤਿੰਨ ਕਾਲ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਧਰੁਵ, ਨਿੱਤ, ਅਟਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਗੁਣ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜੋ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਉਤਪਾਦ ਵਿਆਯੇ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਵਸਤੂ ਦੀ ਪਰਿਆਯੇ (ਅਵਸਥਾ) ਹੈ, ਪਰਿਆਯੀ ਵਿਸ਼ੇਸ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਬਦਲਦੀ ਹੈ, ਦੁੱਧ ਦਾ ਦਹੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਪਰਿਆਯੇ ਦਾ ਬਦਲਣਾ ਹੈ। ਸੱਚ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਹੋਣਾ ਨਹੀਂ। ਵਸਤੁ ਸੁਤੰਤਰ ਹੈ ਉਹ ਅਪਣੇ ਪਰਿਣਾਮੀ ਸੁਭਾਵ / ਅਪਣੀ ਪਰੀਨਮਨ ਸ਼ੀਲਤਾ | ਅਪਣੀ ਸੁਭਾਵ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਹਿਲੇ ਪਰਿਆਯੇ ਛੱਡਦੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਪਰਿਆਯੇ ਹਿਣ ਕਰਦੀ
