________________
ਕਰ ਲਿਆ। ਉਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਭਰਪੂਰ ਹੋ ਗਏ। ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਭਰਪੂਰ ਮਨੁੱਖ ਸਭ ਪਾਸੇ ਵੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਪਾਸੇ ਵੇਖਣਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਭਰਪੂਰਤਾ ਦੀ ਕੁਝ ਝਲਕ ਸਾਨੂੰ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਵਿੱਚ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਹਿਤ - ਸਮਿਖਿਆਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਸਾਹਿਤ ਵਿਵਾਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਹੀ ਫੈਸ਼ਲਾ ਕੀਤਾ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਹੀ ਵੇਖਿਆ। ਡਾਕਟਰ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਕਿਤਸਾ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ, ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਰਥਕ ਅਤੇ ਮੋਲਿਕ ਦਖਲ ਅੰਦਾਜੀ ਕੀਤੀ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਗੀਤਾ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਪਣੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਇਸਤਰੀ ਕਲਿਆਣ, ਹਰੀਜਨ ਸੁਧਾਰ ਆਦਿ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਮੋਲਿਕ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ, ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਲਿਪੀ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਲਈ ਚਣੋਤੀ ਬਣ ਗਏ। ਸਰਵਾਂਗ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਭਰਪੂਰਤਾ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੱਤਵ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਡੂੰਗੀ ਸੀ। | ਵਸਤੁ ਸਵਰੁਪ ਦੀ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ਆਚਾਰਿਆਵਾਂ ਨੇ ਸੁੰਦਰ ਵਿਵੇਚਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿਵੇਚਨ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ ਕਿ: • ਵਸਤੁ ਦੇ ਅਨੇਕ ਗੁਣ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਚੇਤਨ ਵਸਤੁ (ਜੀਵ | ਆਤਮਾ)
ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ (ਪਰ – ਸੰਵੇਦਨ / ਬਾਹਰਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ) ਦਰਸ਼ਨ (ਸਵੈ ਸੰਵੇਦਨ / ਆਤਮ ਚੇਤਨਾ) ਸੁਖ ਆਦਿ ਅਤੇ ਅਚੇਤਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਪੁਦਗਲ ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਰੂਪ, ਰਸ, ਗੰਧ ਆਦਿ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਮਾਜੂਦ ਵਸਤੁਆਂ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਕਾਰਨ ਵਸਤੁ ਦੇ ਅਨੰਤ, ਅੰਤ ਜਾਂ ਧਰਮ ਜਾਂ ਪਹਿਲੂ ਹਨ ਉਹ ਬਹੁਮੁੱਖੀ / ਬਹੁ ਆਯਾਮੀ ਹੈ। ਜੇ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਪਿਤਾ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਪੁੱਤਰ ਹੈ ਤਾਂ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਉਹ ਪਿਤਾ ਵੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪਿਤਾ ਆਖ ਰਹੇ ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਭਾਈ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਖਾਗੇ ਕਿ ਭੈਣ ਰਾਹੀਂ ਯੋਗ ਭਾਈ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੰਬੋਧਨ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਵਿਰੋਧੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਵਸਤੂ
