________________
ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ - 4
ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਚਿੰਤਕਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਸ਼ਾ, ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੀ ਤੰਗ ਦਿਲੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਠ ਕੇ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਵਿਸ਼ਿਆ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਅਧਿਆਤਮ, ਯੋਗ, ਤੱਤਵ ਵਿਆਖਿਆ, ਦਰਸ਼ਨ, ਨਿਆਏ, ਕਾਵਯ, ਨਾਟਕ, ਇਤਿਹਾਸ, ਪੁਰਾਣ, ਨੀਤੀ, ਅਰਥ ਸਾਸ਼ਤਰ, ਵਿਆਕਰਣ, ਕੋਸ਼, ਛੰਦ, ਅਲੰਕਾਰ, ਭੂਗੋਲ, ਖਗੋਲ, ਗਣਿਤ, ਜਿਉਤਸ਼, ਆਯੂਰਵੇਦ, ਮੰਤਰ, ਤੰਤਰ, ਸੰਗੀਤ, ਰਤਨ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਪੂਰਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।
ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ
ਅੰਗ ਜੈਨੀਆਂ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਗਣਰਾਂ ਨੇ ਸੂਤਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ। ਉਹ ਗਣਿਪਿਟਕ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ। ਨੰਦੀ ਸੂਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਆਗਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਸਵੇਤਾਂਬਰ ਜੈਨੀਆਂ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਮਾਨਤਾ 45 ਆਰਾਮਾ ਦੀ ਹੈ, ਦੇ ਨਾਉਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ :
ਅੰਗ 1. ਆਚਾਰ 2. ਸੁਤਰਕ੍ਰਿ 3. ਸਥਾਨ 4. ਸਮਵਾਯ
ਉਪਾਂਗ 1. ਔਪਪਾਤਿਕ 2. ਰਾਜਪ੍ਰਨੀਆ 3. ਜੀਭਾ ਵਿਗਮ 4. ਗਿਆਪਨਾ
ਛੇ ਮਨਸੂਤਰ 1. ਆਵਸ਼ਕ 2. ਦਸ਼ਵੇਕਾਲਿਕ 3. ਉਤਰਾਧਿਐਨ 4. ਨੰਦੀ
88
