________________
ਅਨੁਭਵ ਮੂਲਕ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਆਚਾਰੀਆ ਹਰੀਭੱਦਰ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂਤ . ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਹੈ “ਆਪਣੇ ਹੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਦੀ, ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇ ਸਬੰਧੀ ਬੁੱਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜੁਗਤ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਆਦਮੀ ਉਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜੁਗਤੀ ਨਾਲ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।’’ -
| ਹਰ ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਅਨੰਤ ਧਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਅਨੇਕ ਧਰਮਾਤਮਕ ਵਸਤੂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਸਿਆਦ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਿਆਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੋਂ, ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਧਰਮ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਆਖਦਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਵਸਤੂ ਦੇ ਹੋਰ ਗੁਣ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਅਤੇ ਅਪੇਕਸ਼ਾ ਪੂਰਵਕ ਆਪਣੇ ਕਥਨ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਵਸਤੂ ਦੇ ਅਨੰਤ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਧਰਮ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਉਸੇ ਪੱਖੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੂਸਰੇ ਧਰਮ ਦਾ ਵਿਚਾਰ, ਦੁਸਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਸਤੂ ਦੇ ਧਰਮ ਭੇਦ ਤੋਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਭੇਦ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਪੇਕਸ਼ਾਵਾਦ ਜਾਂ ਸਪੇਕਸ਼ਾਵਾਦ ਦਾ ਨਾਉਂ ਹੀ ਸਿਦਵਾਦ ਹੈ। ਸਿਆਵਾਦ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਲਝੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਵਿਧੀ ਹੈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਅੱਧੇ ਸੱਚ ਦੀ ਕੋਈ ਜਗਾ ਹੈ ਨਾ ਸੰਕਵਾਦ (ਸ਼ੰਕੇ ਦੀ। ਇਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਹਰ ਵਸਤੂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚੇ ਪੱਖੋਂ ਚਿੰਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਨੂੰ ਸ਼ੰਕਵਾਦ ਜਾਂ ਸੰਦੇਹਵਾਦ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਚਾਬੀ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਸੰਪਤ ਭੰਗੀ :
ਸਿਆਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ। ਤਰਕ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ ਸਤ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਿਆਦਵਾਦ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਪਤਭੰਗੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਸਤੂ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ
64
