________________
ਬਾਹਰਲਾ ਤਪ 6 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ : 1. ਅਨਸ਼ਨ (ਵਰਤ) - ਭੋਜਨ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ। 2. ਉਨੇਂਦਰੀ - ਭੁੱਖ ਤੋਂ ਘੱਟ ਭੋਜਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨਾ। ਕਸ਼ਾਏ (ਕਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ ਤੇ ਲੋਭ) ਅਤੇ ਉਪਕਰਨ ਵਸਤਰ, ਭਾਂਡਿਆਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਘੱਟ ਰੱਖਣਾ। 3. ਰਸ ਪਰਿਤਿਆਗ - ਪ੍ਰਣੀਤ (ਆਪਣੇ ਲਈ ਤਿਆਰ ਭੋਜਨ), ਚਿਕਨਾ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੋਜਨ ਦਾ ਤਿਆਗ। 4. ਭਿਕਸ਼ਾਚਰੀ - ਵਿਧੀ ਪੂਰਵਕ ਭਿਖਿਆ ਹਿਣ ਕਰਨਾ। . 5. ਕਾਇਆ ਕਲੇਸ਼ - ਸ਼ਰੀਰ ਨੂੰ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਆਸਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਸ਼ਟ ਸਹਿਣ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣਾ। 6. ਤਿਸੰਲੀਨਤਾ -- ਸ਼ਰੀਰ, ਇੰਦਰੀ, ਮਨ, ਵਚਨ ਆਦਿ ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਏ ਆਦਿ ਦਾ ਸੰਜਮ ਕਰਨਾ, ਇਕੱਲੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਥਾਨ ਤੇ ਰਹਿਣਾ।
ਅੰਦਰਲਾ ਤਪ ਵੀ 6 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ :1. ਪ੍ਰਾਸ਼ਚਿਤ - ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ ਦੇ ਲਈ ਸਰਲਤਾ ਨਾਲ ਪਛਤਾਵਾ ਕਰਨਾ। 2. ਵਿਨੈ - ਗੁਰੂਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਭਗਤੀ, ਆਦਰ ਕਰਨਾ। 3. ਵਈਆਵਰਿਤ - ਗੁਰੂ, ਰੋਗੀ, ਬਾਲਕ, ਸੰਘ ਆਦਿ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ। 4. ਸਵਾਧਿਆਏ - ਸਾਸ਼ਤਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ, ਚਿੰਤਨ ਤੇ ਮਨਨ ਕਰਨਾ। 5. ਧਿਆਨ - ਮਨ ਨੂੰ ਇਕਾਗਰ ਕਰਕੇ ਸ਼ੁਭ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਾਉਣਾ! 6. ਵਿਉਂਤਸਰ - ਕਸ਼ਾਏ ਤੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਮਮਤਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਆਤਮ ਭਾਵ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋਣਾ। ਇਸ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਨਾਉਂ ਆਯੋਤਸਰਗ ਹੈ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰਲੇ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਤਪ ਦਾ ਜੋ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਉਹ ਬੜਾ ਅਦਭੁਤ ਹੈ। ਬਾਹਰਲੇ ਤਪ ਨੂੰ ਅੰਦਰਲੇ ਤਪ ਰਾਹੀਂ ਅੰਤਰਮੁਖੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਪ ਤਾਪ ਨਹੀਂ,
-੧ (ਕ) ਭਗਵਤੀ ਸੂਤਰ 1/7 (ਖ) ਐਪ ਪਾਤਿਕ ਸੂਤਰ
S
:
