________________
ਜੈਨ ਧਰਮ ਨਿਰਗਰੰਥ ਧਰਮ ਹੈ, ਅਰਹਰ ਧਰਮ ਹੈ, ਗਿਆਨਵਾਦ ਦਾ ਧਰਮ ਹੈ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਧਰਮ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਾਤ ਦਾ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਆਦਮੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਹਿੰਦੂ ਹੋਵੇ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਵੇ, ਈਸਾਈ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਚੰਡਾਲ ਹੋਵੇ। ਜਿਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸੱਚ, ਅਹਿੰਸਾ ਆਦਿ ਤੱਤਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਉਪਾਸ਼ਕ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ :
ਲੋਕ ਅਨਾਦਿ ਤੇ ਅਨੰਤ ਹੈ। 2. ਆਤਮਾ ਅਜਰ, ਅਮਰ, ਅਨੰਤ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾ ਵਾਲੀ ਹੈ।
ਆਤਮਾ ਖੁਦ ਕੀਤੇ ਕੰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਨਮ ਮਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। | ਆਤਮਾ ਦੀ ਅਸ਼ੁਧ ਸਥਿਤੀ ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ੁਧ ਸਥਿਤੀ ਮੋਕਸ਼ (ਨਿਰਵਾਣ) ਵਾਲੀ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਦਾ ਅਸ਼ੁਭ ਪਾਸੇ ਲੱਗਣਾ ਪਾਪ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਪਾਸੇ ਲੱਗਣਾ ਪੁੰਨ ਹੈ। ਅਹਿੰਸਾ, ਸੱਚ, ਅਸਤ (ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨਾ) ਮਚਰਜ, ਨਿਰਲਭਤਾ ਆਦਿ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਲਣ ਹੀ ਧਰਮ ਹੈ। ਧਰਮ ਸਾਧਨਾ ਵਿੱਚ ਜਾਤਪਾਤ, ਲਿੰਗ ਆਦਿ ਦਾ ਕੋਈ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।
ਦਰਸ਼ਨ (ਸ਼ਰਧਾ) ਦੀ ਸ਼ੁਧੀ ਹੋਣ ਤੇ ਅਗਿਆਨ ਗਿਆਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਸਤੂ ਦੀ ਸਹੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਜਾਨਣਾ ਸਮਿਅੱਕ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਤੇ ਸਮਿਅੱਕ ਗਿਆਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਿਅੱਕ ਚਾਰਿੱਤਰ (ਆਚਰਣ) ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਆਏ, ਸਾਂਖਯ, ਵੇਦਾਂਤ ਆਦਿ ਦਰਸ਼ਨ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਹੀ ਮੋਕਸ਼ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੀਮਾਂਸਕ ਆਦਿ ਦਰਸ਼ਨ ਆਚਰਣ ਤੋਂ ਹੀ ਮੋਕਸ਼ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਆ ਰਾਹੀਂ ਮੋਕਸ਼ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਲਈ ਗਿਆਨ ਹੀ ਅੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਚਰਿਤਰ ਪੈਰ ਹਨ।
