________________
ਆਧਾਰ ਤੇ ਧਰਮ ਦਰਸ਼ਨ ਆਦਿ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਝਗੜੇ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਕੇ ਸੁਮੇਲ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਨੂੰ ਸਿਆਦਆਸਤੀ (ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਹੈ) ਸਿਆਦਅਨਾਸਤੀ (ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਿਆਸਤੀ - ਨਾਸਤੀ (ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਹੈ ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ), ਇਹ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿਆਆਸਤੀ - ਦਰਯੋਦਨ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਭੀਮ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਠ ਗਧਾ ਧਾਰੀ ਸੀ, ਸਿਆਨਾਸਤੀ ਪਰ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜਾਂ ਬਲਰਾਮ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਭੀਮ ਚੰਗਾ ਗਧਾ ਧਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਆਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਭੀਮ ਚੰਗਾ ਗਧਾ ਧਾਰੀ ਸੀ ਵੀ ਅਤੇ ਨਹੀਂ ਵੀ। ਦੋਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਨਹੀਂ ਆਖ ਸਕਦੇ ਇਸ ਲਈ ਸਿਆਦ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਵਿਰੋਧੀ ਗੱਲ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰਕੇ ਵੀ ਗੁਪਤ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਰੋਕਦੇ ਨਹੀਂ।
ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਇਕ ਮੋਲਿਕ ਚਿੰਤਨ ਹੈ, ਵਿਚਾਰ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਸੰਘਰਸ਼, ਝਗੜੇ, ਕਲੇਸ਼ ਅਤੇ ਮਤਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਪਾਅ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਬੋਧਿਕ ਅਹਿੰਸਾ, ਵਿਚਾਰਿਕ ਸੁਮੇਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਅਚਾਰਿਆ ਨੇ ਸਿਆਵਾਦ ‘ਤੇ ਬੜੇ ਸਰਲ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਯ ਨਿਕਸ਼ੇਪ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਅਨੇਕਾਂਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਸਵਰੂਪ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਸਿਧਾਂਤ:
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਅਪਣੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ, “ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਜਿਉਂਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਮਰਨਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਭ ਨੂੰ ਜਿੰਦਗੀ ਪਿਆਰੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣ ਲੈਣਾ ਉਸ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦੇਣਾ ਕਸ਼ਟ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਇਹ ਘੋਰ ਪਾਪ ਹੈ, ਹਿੰਸਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਆਪਸੀ ਬੈਰ ਕੜਵਾਹਟ, ਅਤੇ ਦਵੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
41
