________________
चाणक्याची जीवनकथा
मुकुट घालून आणि एक काठी राजदंड म्हणून हातात घेऊन, एक लहान मुलगा ऐटीत सिंहासनावर बसला होता. इतर काही मुलांना हत्ती आणि घोडे बनायला लावून, मधूनमधून त्यांच्यावर बसून, आपल्या राज्यात फेरफटका मारत होता. राजा बनल्यामुळे त्याच्या चेहऱ्यावर, आत्मविश्वासाचे तेज फाकले होते.
परिव्राजकाचा वेष धारण केलेला चाणक्य झाडाआडून बाहेर आला. त्यांच्या खेळाशी एकरूप होऊन, सिंहासनासमोर जाऊन, विनम्रपणे खेळातल्या राजाला तो म्हणाला, 'महाराज ! मला काहीतरी चांगली भिक्षा द्या.' बालकाला फारच आनंद झाला. त्याने ऐटीत आजूबाजूला निरखून पाहिले. चाणक्याला म्हणाला, 'हे द्विजश्रेष्ठ ! या बाजूला चरत असलेल्या गायींचा, हा मोठाच्या मोठा कळप, मी तुम्हाला दान देत आहे. हा कळप तुम्ही घेऊन जा.' चाणक्य घाबरल्यासारखे करून म्हणाला, “महाराज ! मी या गायी कशा घेऊन जाऊ ? कळपाच्या स्वामीला जर हे कळले, तर तो मला झोडपूनच काढील.' बालक म्हणाला, “हे ब्राह्मणा ! तुला घाबरण्याची काहीही गरज नाही. राजाने देऊ केलेल्या दानाला, नकार देण्याचे धाडस, कोणाच्या अंगी असते का ? शिवाय माझ्या पराक्रमाने मी या कळपाच्या स्वामीची, अन्य काही व्यवस्था करेनच की ! 'वीरभोज्या वसुन्धरा' हे आपणास माहीत नाही का ?'
चाणक्याने तत्काळ ओळखले की, हा नक्की चंद्रगुप्त आहे. हा सुलक्षणी राजबिंडा तर आहेच, पण शिक्षणाचेही चांगले संस्कार यावर झालेले दिसतात. आपल्या ताब्यात आल्यावर, हा नक्कीच खराखुरा पराक्रमी राजा बनेल. चाणक्याने त्याच्या मित्रमंडळींजवळ अधिक चौकशी केली. त्या मुलांना आणि चंद्रगुप्ताला माहीत होते की, त्याच्या आजोबांनी चंद्रगुप्ताला, फार पूर्वीच एका परिव्राजकाकडे सोपविले आहे.
८३
