________________
ब्राह्मण परंपरेतील चाणक्य
४) अस्खलितपूर्वं देवस्य शासनं - मुद्रा. अंक ३,
५)
प्रथमं तावन्ममाज्ञाव्याघातः
मुद्रा. अंक ३, पृ.१३२
६) चन्द्रगुप्तेन आज्ञाभङ्गकलुषितेन - मुद्रा अंक ४, पृ. १७६
७)
कीदृशं तत्कार्यगौरवं यद्राजशासनमुल्लंघयति - मुद्रा. अंक ५, पृ. २१२
निशीथचूर्णीत ‘अपराध’ आणि 'आज्ञाभंग' याविषयीची एक कथा साधुआचाराच्या संदर्भात उद्धृत केली आहे. तिचे तात्पर्य असे आहे की, शिष्याच्या हातून चुकून एखादा अपराध घडला तर एकवेळ तो क्षम्य मानता येईल परंतु गुरूंनी स्पष्ट शब्दात दिलेल्या आज्ञेचा, जर शिष्याने जाणूनबुजून भंग केला, तर त्या गुन्ह्याला सर्वात कठोर प्रायश्चित्त दिले पाहिजे.
पृ.११२
आज्ञाभंगासंबंधीचा हा नियम सांगत असताना चूर्णीकाराने, चाणक्य-चंद्रगुप्ताच्या आयुष्यातील एका विलक्षण प्रसंगाचे उदाहरण दिले आहे. निशीथचूर्णीतील हा प्रसंग पुढील काळात होऊन गेलेल्या जैन लेखकांनी अधिकाधिक रंगवून सांगितला आहे. चंद्रगुप्ताच्या क्षत्रियत्वावर प्रश्नचिह्न निर्माण करून, त्याच्या विरोधात कारवाया करणाऱ्या एका संपूर्ण गावाला, चाणक्याने आज्ञाभंगाच्या अपराधाखाली कसे जाळून टाकले, याची कथा निशीथचूर्णीत विस्ताराने दिली आहे. मुद्राराक्षसात नमूद केलेल्या आज्ञाभंगाचे एक उत्कृष्ट उदाहरणच जणू, जैन लेखकांनी कथास्वरूपात नमूद केले आहे. आश्चर्याची बाब अशी की वरकरणी अत्यंत निर्घृण वाटणाऱ्या या कृतीचे एक प्रकारचे समर्थनच चूर्णीकार करतो.
५) चाणक्याची प्रखर बुद्धिमत्ता :
४८
