________________
उपसंहार
आणून न दिलेले, जैन परंपरेतील अनेक दुवे सांधून दाखवता आले. सारांश, अभ्यासाच्या विविधांगी पद्धतीने जैनांचा चाणक्य तर समजलाच परंतु कौटिलीय अर्थशास्त्रातील काही भागही जैन परिप्रेक्ष्यात उलगडत गेले. (२) अर्थशास्त्र आणि जैन साहित्याचा मगधाशी असलेला संबंध
__प्राचीन भारताचा ज्ञात प्रमाणित इतिहास मुख्यत: मगध प्रांताशी संबंधित आहे. मगधात जी काही साहित्यनिर्मिती झाली त्यामध्ये कौटिलीय अर्थशास्त्र हा ग्रंथ अतिशय महत्त्वाचा मानला जातो. द्वादशवर्षीय दुष्काळानंतर अर्धमागधी आगमांची जी पहिली वाचना झाली ती चंद्रगुप्त मौर्याच्या राजवटीत पाटलिपुत्र येथे झाली, असे जैन इतिहासात नोंदविलेले आहे. भगवान महावीरांच्या पूर्वी आणि नंतर होऊन गेलेल्या मगधातील राजवंशांचा इतिहास जैन ग्रंथात साक्षेपाने नोंदविलेला आहे. राजा प्रसेनजित-श्रेणिक (बिंबिसार)-कोणिक (अजातशत्रू)-उदायी-नवनंद-चंद्रगुप्त (मौर्य)-बिंदुसार-अशोककुणाल आणि सम्प्रति – अशी वंशावली त्यांच्या राजवटीतील अनेक घटनांसह जैन कथाग्रंथ आणि प्रबंधग्रंथांत नमूद केलेली आहे. नवव्या नंदाचा अमात्य जो शकटाल तो प्रख्यात जैन आचार्य जे स्थूलभद्र त्यांचा पिता होता. स्थूलभद्रांच्या अध्यक्षतेखालील अर्धमागधी आगमांची वाचना पाटलिपुत्रात झाली. याच कारणाने या आगमांमध्ये प्रतिबिंबित झालेली राजनैतिक, धार्मिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक परिस्थिती साहजिकच समकालीन मगधाच्या इतिहासावर प्रकाश टाकते. (३) जैनांच्या प्राचीन चाणक्यकथा प्राकृतात का आहेत ?
श्रमण परंपरेचा उद्गम आणि विकास मगधाशी संबंधित आहे. प्रथमपासूनच श्रमण परंपरेचा मुख्य भर जनसामान्यांच्या बोलीभाषेवर असलेला दिसतो. याच कारणामुळे
२८३
