________________
ऐतिहासिक पृष्ठभूमी
कौटिल्य नावाची कोणी व्यक्ती अस्तित्वातच नव्हती. चाणक्याच्या दंतकथा मौखिक परंपरेने चालत आलेल्या होत्या. कथासरित्सागर व काही पुराणे यातही काही दंतकथा लिखित स्वरूपात अस्तित्वात होत्या तरी चाणक्याच्या खऱ्याखुऱ्या अस्तित्वाविषयी इतिहासकारांना संदेहच होता. कौटिलीय अर्थशास्त्राच्या हस्तलिखिताचा शोध :
इसवी सन १९०९ साली श्यामशास्त्रींना त्रावणकोर' येथे कौटिलीय अर्थशास्त्राचे 'तमिळ लिपीतील हस्तलिखित' सापडले. या ग्रंथाचे ते पहिलेच हस्तलिखित होते. श्यामशास्त्रींनी ते त्याच वर्षी प्रकाशित केले. कौटिलीय अर्थशास्त्राच्या हस्तलिखिताचा लागलेला शोध हा, प्राचीन भारतीय इतिहासाच्या दृष्टीने ह्युएन त्संगच्या प्रवासवर्णनापेक्षाही कितीतरी अधिक महत्त्वाचा ठरला. श्यामशास्त्रींची आवृत्ती प्रसिद्ध झाल्याबरोबर साऱ्या जगाचे लक्ष त्याकडे वेधले गेले. 'कौटिल्यन स्टडीज्' नावाची एक स्वतंत्र विद्याशाखाच अस्तित्वात आली. श्यामशास्त्री, टी. गणपतिशास्त्री, डॉ. यॉली मेयर, डॉ. विन्टरनिट्झ, फादर झिमरमन, बी.आर्.हिवरगावकर, डॉ.आर्.पी.कंगले, डॉ.डी.आर्.भांडारकर – हे प्रामुख्याने या नव्याने उदयाला आलेल्या विद्याशाखेचे अग्रदूत बनले. यॉली आणि विन्टरनिट्झ यांनी असा दावा केला की, कौटिलीय अर्थशास्त्र हे सम्राट चंद्रगुप्ताचा अमात्य असलेल्या कौटिल्याने लिहिलेलेच नाही. त्यांच्या मते कौटिल्य ही एक काल्पनिक व्यक्तिरेखा असून, तो काही खराखुरा राजनीतिज्ञ नव्हता. इसवी सनाच्या तिसऱ्या शतकात कोणीतरी परंपरेने चालत असलेल्या राजनैतिक विचारांचा संग्रह केला आणि 'कौटिल्य' या टोपणनावाने तो लिहून काढला. तरीही डॉ. यॉली असे मान्य करतात की कौटिल्य नावाच्या विलक्षण बुद्धिमत्तेच्या अमात्याविषयीच्या, काही अद्भुत हकिगती मात्र दंतकथांच्या रूपाने तोंडी प्रसिद्ध होत्या.
