________________ कथाबाह्य संदर्भ दिगंबर संप्रयादातील ज्ञानमीमांसेत चतुर्विध बुद्धींचे प्रारूप मांडलेले दिसत नाही. हरिषेणाचा चाणक्य, वेदविद्यापारंगत ब्राह्मण असला तरी तो स्वत: शूर क्रांतिकारक, अश्वारोहणात प्रवीण, राजनैतिक द्रष्टा आणि अतिशय कुशल प्रशासक होता- अशी प्रतिमा हरिषेणाने निर्माण केली आहे. हरिषेणाने चाणक्याला ‘राजर्षि' पदवी दिली आहे तर श्वेतांबरांच्या दृष्टीने तो बिंबांतरित राजा आहे. एकंदरीत हरिषेणाने रंगविलेले विविधांगी कर्तृत्व श्वेतांबरांच्या चाणक्याला जोडले तर त्याचे अधिकच यथार्थ चित्रण समोर येते. चाणक्याच्या उदात्त समाधिमरणाची स्तुती मात्र दोन्ही संप्रदायांनी एकमुखाने केली आहे. (5) सोमदेवाचा नीतिवाक्यामृत हा ग्रंथ म्हणजे जैन परंपरेतील कौटिलीय अर्थशास्त्राच्या अभ्यासाचा जणू परिपाकच होय. इसवी सनाच्या दहाव्या शतकात दिगंबर आचार्य सोमदेवांनी सूत्रबद्ध संस्कृतात लिहिलेला हा ग्रंथ म्हणजे जणू काही कौटिलीय अर्थशास्त्राच्या विस्तृत दालनाचे प्रवेशद्वारच होय. कौटिलीय अर्थशास्त्राची पुढील काळात जी अनेक संस्करणे तयार झाली त्यातील अत्यंत विद्वत्प्रिय असे संस्करण म्हणजे सोमदेवाचे नीतिवाक्यामृत होय. कौटिल्याचे अभ्यासक आर्. श्यामशास्त्री लिहितात, 'सोमदेवसूरिणा नीतिवाक्यामृतं नाम नीतिशास्त्रं विरचितं तदपि कामन्दकीयमिव कौटिलीयार्थशास्त्रादेव संक्षिप्य संगृहीतमिति तद्ग्रन्थपदवाक्यशैलीपरीक्षायां निस्संशयं ज्ञायते (नीतिवाक्यामृत, प्रस्तावना - पं.नाथूराम प्रेमी, पृ.५) कौटिलीय अर्थशास्त्राच्या परंपरेतील हा महत्त्वाचा ग्रंथ सोप्या भाषेत लिहून, सोमदेवांनी कौटिल्य अर्थात् चाणक्याचा केलेला गौरव, हा आजही जैनांनी जपलेल्या
