________________ कथाबाह्य संदर्भ नाही. त्याऐवजी ‘स नरः' असा ओझरता उल्लेख करतो. त्यामुळेच असेही वाटते की, हा चंद्रगुप्त कोणी वेगळाच असावा. हरिषेणाच्या बृहत्कथाकोषात 131 वे कथानक भद्रबाहूंविषयी आहे. हरिषेणाने केलेल्या सर्व उल्लेखांवरून एकंदरीत असे दिसते की हे ‘भद्रबाहु' छेदसूत्रकार भद्रबाहु नसून नियुक्तिकार भद्रबाहु असावेत. तसेच हरिषेणाचा चंद्रगुप्त हा मौर्यवंशीय नसून, गुप्तवंशीय असावा. या चंद्रगुप्ताची दीक्षा, त्याचे विशाखाचार्य' हे नाव आणि दक्षिणापथास गमन- या गोष्टी हा चंद्रगुप्त वेगळा मानला तरच जुळतात. हरिषेणाचा चाणक्य श्वेतांबर चाणक्याशी जुळणारा नसून, जास्त करून स्कंदपुराण आणि मत्स्यपुराणातील ‘राजर्षि' चाणक्य आहे. हरिषेणाचा चाणक्य स्वत:च अनेक वर्षे राज्य करून, एका व्यक्तीकडे राज्य सोपवून, मुनिदीक्षा घेऊन, दक्षिणेस जाऊन, समाधिमरण स्वीकारतो. हरिषेणाने कोठेही नमूद केलेले नाही की, या चाणक्याने राजनीतीवरील ग्रंथ लिहिला. वस्तुत: त्रिलोकप्रज्ञप्ति या ग्रंथात, कौटिल्याच्या अर्थशास्त्राचा उल्लेख 'मूढ लौकिक शास्त्रांमध्ये केला आहे. हरिषेणाने स्वत:च्या चाणक्यचरित्रासाठी हा उल्लेख ग्राह्य मानलेला नाही. याचाच अर्थ असा की, हरिषेणाचा चाणक्य बहुधा चंद्रगुप्त मौर्याच्या अमात्य चाणक्य ऊर्फ कौटिल्यापेक्षा वेगळा असावा. श्वेतांबर ग्रंथात चाणक्याला पारिणामिकी बुद्धीचे उदाहरण म्हणून मुख्यत: प्रस्तुत केले आहे. हरिषेणानेही अनेकदा चाणक्याच्या बुद्धिमत्तेचा, चातुर्याचा आणि शहाणपणाचा उल्लेख केला आहे. परंतु चतुर्विध बुद्धीपैकी पारिणामिकी बुद्धीच्या' संदर्भात, हरिषेणाने चाणक्याला प्रस्तुत केलेले नाही. याचे कारण असे की,
